يكي از اعتقادات شيعه اين است كه امام((عليه السلام)) علاوه بر هدايت مردم و حفظ اسلام، لازم است در رأس حكومت اسلامي - كه خاتم انبياء پايه گذار آن بوده - قرار گيرد. پيامبر تشكيل حكومت اسلامي داد و خود زمامدار مسلمانان بود. لذا امام هم به عنوان جانشين رسول خدا، عهده دار رياست و زمامداري حكومت مي باشد. در حدّ توان و امكان شايستگي كه اين امر را خداوند متعال به او تفويض كرده است امامان شيعه هم خود را براي رهبري و زمامداري مسلمانان به مردم اعلام كرده، احقاق حق نمودند. اما به دليل موانع و مشكلات فراوان جز اميرمؤمنان علي((عليه السلام)) و امام حسن مجتبي((عليه السلام)) هيچ يك از ائمه ديگر نتوانستند به آن دست يابند. حضرت علي((عليه السلام))پس از بيست و پنج سال خانه نشيني، تنها پنج سال زمام امور مسلمانان را به دست گرفت كه در اين مدت نيز حكومت نوپاي او با سه جنگ سخت روبرو شد.
معاويه مسلمانان ناآگاه را به عنوان جهاد و عبادت، به مبارزه با اميرمؤمنان و حضرت امام حسن((عليهم السلام)) تحريك مي كرد.
مردم كوفه با وجود اينكه از امام حسين((عليه السلام)) با هزاران نامه دعوت كرده بودند تا با او براي خلافت و زمامداري بيعت كنند، در كربلا با فجيعترين وضعي آن بزرگوار و يارانش را به شهادت رساندند.

گرچه جنايات بني اميه - به خصوص واقعه كربلا - مسلمانان را از دستگاه اموي منفور ساخت و در نتيجه، حكومت هزار ماهه بني اميه سقوط كرد، اما آگاهي و آمادگي عامه مردم، به حدّي نبود كه حكومت امام صادق((عليه السلام)) را بپذيرند و از حيله ها و دسيسه هاي رياست طلب هاي كساني چون «سفاح» و «منصور» مطلع گردند.
«ابومسلم خراساني» به عنوان طرفداري و حمايت از خاندان پيامبر قيام كرد و از امام صادق((عليه السلام)) براي رهبري و خلافت دعوت كرد; همان طور كه «ابوسلمه» براي قبول خلافت نامه اي به امام نوشت; ولي امام دعوت هيچ كدام را نپذيرفت; چرا كه به خوبي مي دانست كه جز عده اي انگشت شمار، كسي واقعاً طرفدار و خواهان حكومت امام نيست و دعوت امثال ابوسلمه هم، نظير دعوت كوفيان ظاهري است.
به طور خلاصه، براي آن بزرگوار كاملا روشن بود كه زمينه براي خلافت او آماده نشده است، از همين رو به كار بنيادي تبيين اسلام و پرورش شاگردان پرداخت.
دعوت ابن سلمه
ابوسلمه به سه نفر از بزرگان علويين: جعفربن محمد الصادق((عليه السلام))، عمراشرف بن زين العابدين((عليه السلام)) و عبدالله محض نامه نوشت و آن را به وسيله يكي از نوكرانش به نام «حمدبن عبدالرحمن» ارسال كرد. ابن سلمه به پيك خود پنين دستور داد: «با شتاب
ـــــــــــــــــــــ
(1)1 - ابوسلمه، حفص بن سليمان خلال همدان اهل ايران است. او مردي ثروتمند، خوش طبع و سخنران بود و اولين كسي بود كه به وزير ملقب شد.(وفيات الاعيان، جزء اول، ص 446)


هر چه بيشتر برو. در آغاز ورودت به مدينه، به منزل جعفربن محمد((عليه السلام)) وارد مي شوي و نامه را كه حاوي دعوت به خلافت است به او تسليم مي كني. اگر پاسخ مثبت شنيدي، دو نامه ديگر را محو خواهي كرد، و در صورت جواب منفي، نزد عبدالله محض مي روي و چنانچه پاسخ مثبت شنيدي ، دو نامه ديگر را محو خواهي كرد و چنانچه پاسخ او هم منفي بود، نامه سوم را به نوه امام زين العابدين((عليه السلام)) ، عمراشرف، تحويل ده».
نامه رسان حركت كرد و به محضر امام صادق((عليه السلام)) رسيد و نامه را تسليم ايشان كرد. امام كه ابوسلمه را خوب مي شناخت، بدون اينكه نامه را قرائت كند فرمود: «مالي و لابي سلمه; مرا با ابوسلمه چه كار؟ او پيرو ديگري است». قاصد معروض داشت: «لطفاً نامه را قرائت كنيد. امام به خادمش فرمود: چراغ را نزديك آور آنگاه امام نامه را با آن سوزاند قاصد سؤال كرد: «چرا پاسخ نداديد؟» حضرت فرمود: «رايت الجواب; پاسخت را مشاهده كردي; آنچه ديدي به مولايت گزارش كن». آنگاه امام اين شعر كميت را قرائت كرد:
«ايا موقدا نارا لغيرك ضوءها و يا حطبا في غير حبلك تحطب»
قاصد از منزل امام خارج شد و نزد عبدالله محض رفت و نامه را به او داد. او نامه را قرائت كرد و خوشحال شد.
صبح روز بعد، عبدالله سواره به سوي منزل امام صادق((عليه السلام)) روان شد. همين كه چشم امام به او افتا، با ناراحتي پرسيد: «آيا خبري هست كه اينجا آمدي؟» گفت: «بلي، بالاتر از آنچه توصيف شود». فرمود: «چيست؟» گفت«اين نامه اباسلمه است كه مرا به حكومت و خلافت دعوت كرده است، شيعيان ما هم از اهل خراسان به او روي آورده اند».
امام فرمود: «چه موقع مردم خراسان شيعه و پيرو تو بوده اند؟ آيا ابا سلمه را به خراسان اعزام كردي و آيا تو آنان را به پوشيدن لباس سياه فرمان دادي؟ آيا آنان كه به عراق آمده اند به فرمان تو بوده اند و آيا يكي از آن ها را مي شناسي؟» عبدالله در مقام پاسخ به فرموده هاي امام برآمد و به مجادله با آن بزرگوار پرداخت. در پايان امام به او فرمود: «سرانجام حكومت به نفع اين جمعيت «بني عباس» تمام مي شود; نظير اين نامه اي كه براي تو فرستاده براي من فرستاد و من آن را سوزاندم.»
در اواخر حكومت مروان حمار،- آخرين خليفه اموي- «محمد» پدر ابراهيم و سفاح اولين خليفه عباسي براي رسيدن به خلافت كوشش فراواني و به تبليغات وسيعي دست زد. از آن جمله مردي را به خراسان فرستاد و دستور داد كه مردم آن سامان را به خاندان محمد((عليه السلام)) دعوت كند، ولي نام كسي را نبرد. وي ابومسلم خراساني را نيز به همين منظور به خراسان اعزام كرد و نامه مفصلي نيز به افراد صاحب نفوذ آن منطقه نوشت; امّا طولي نكشيد كه محمد مرد(2).
پس از او فرزندش ابراهيم به وصيت پدر، كار او را تعقيب و براي رسيد به خلافت و حكومت مشغول فعاليت شد. او نيز ابومسلم خراساني را براي دعوت مردم خراسان به آن
ـــــــــــــــــــــ
(1)1 - الامام الصادق «7» ، ج 2، ص 313. مروج الذهب مسعود، ج 3، ص 269، چاپ قاهره.
2 - تاريخ الخلفاء، سيوطي، ص 257.


محل فرستاد و همچنين ابوسلمه را با نامه اي براي بزرگان خراسان به آن منطقه اعزام كرد(1).
سپس ابوسلمه از طرف ابراهيم به كوفه آمد و براي او به فعّاليّت سياسي پرداخت به طوري كه ابراهيم او را به عنوان «وزير آن محمد» ملقب ساخت.
مروان با حيله ابراهيم را دستگير و در«حران» محبوس ساخت و به طور فجيعي او را كشت. هنگامي كه ابراهيم در زندان، متوجّه شد كه از زندان مروان رهايي نخواهد يافت، در وصيت خود برادرش «سفاح» را به جانشيني خود منصوب كرد و تاكيد كرد كه در پي به دست آوردن خلافت باشد، كه به آن خواهد رسيد(2).
اباسلمه پس از آگاهي از قتل ابراهيم به اين فكر افتاد كه يكي از علويين را براي خلافت دعوت كند. او مردي فرصت طلب بود و صرفاً براي رسيدن به مقام تلاش مي كرد. او كه مي دانست ابرهيم، سفاح را به جاي خود معرّفي كرده است، سفاح و برادران و ياران او را كه به طرف كوفه روان شده بودند، جا داد و آنان را در منزل وليد بن سعد وارد ساخت و تا چهل شبانه روز خبر ورود آن ها را از اطرافيان خود كه شيعه بودند پنهان مي كرد(3). وي سرانجام با سفاح بيعت كرد(4).
همانطور كه بيان داشتيم، امام صادق((عليه السلام)) به خوبي مي دانست كه سرداراني چون ابومسلم و ابوسلمه مي خواهند از وجهه امام و با تكيه به شعار «الرضا من آل الرسول»
ـــــــــــــــــــــ
1 - تاريخ طبري، ج 10، ص 25.
2 - مروج الذهب، ج 3، ص 252.
3 - تاريخ ابن خلدون، ج 3، ص 128.
4 - البدايه و النهايه، ج 10، ص 40. تاريخ ابن خلدون، ج 3، ص 128.


از آنچه كه گذشت روشن مي شود چرا اباسلمه براي امام نامه نوشت و از اين امر چه منظوري داشت; به طور مسلم، وي معتقد به امامت امام صادق((عليه السلام)) نبود، ولي اطرافيانش از كوفيان شيعه بودند. او مي دانست كه ابراهيم برادرش سفاح را نامزد خلافت كرده و نيز مي دانست كه لشكريان ابومسلم هم كه به نفع بني عباس مي جنگند به طرف كوفه روان هستند و بالاخره، از همه فعّاليّتهاي سياسي و تبليغاتي كه براي خلافت سفاح مي شد، آگاهي كامل داشت، با در نظر گرفتن اين اوضاع، پرواضح است كه اباسلمه هرگز مايل نبود كه امام صادق((عليه السلام)) به خلافت رسيده و حكومت را به دست بگيرد. دعوتنامه او هم براي ساكت نمودن شيعيان اطراف او بود و هم به اين هدف كه، اگر مردم با امام صادق((عليه السلام)) بيعت كردند، او به مقامي نايل شود.
ابومسلم خراساني هم وضع مشابهي داشت و با اينكه به امامت امام صادق((عليه السلام))معتقد نبود، ولي نامه اي به اين مضمون براي امام صادق((عليه السلام)) نوشت: «من مردم را به دوستي اهل بيت سوق دادم، اگر ميل رهبري داري اظهاركن».
امام در پاسخ وي نگاشت «انت من رجالي و لاالزمان زماني; نه تو از مردان و ياوران من هستي و نه زمان، زمان خلافت من است.»
(1)1 -الام الصادق، ج 2، ص 314; نقل از ملل و نحل شهرستان، ج 1، ص 241.


مردم را بسيج كنند، ولي در پس دعوتهاي مذكور، نقشه هاي شوم بني عباس و ديگر فرصت طلبان پنهان بود و مشاهده كرديم كه ابومسلم چگونه به طرفداري بني عباس و همچنين ابوسلمه با بيعت خود با سفاح، چه هدفي از دعوت امام داشتند. همانطور كه در دوران انقلاب بزرگ اسلامي ايران مشاهده كرديم كه اواخر حكومت «محمدرضاپهلوي» طرفداري برخي از عناصر منافق، چون بختيار و اميني از امام خميني((رحمه الله))به چه منظوري بوده است. همچنان كه اميرمؤمنان، علي((عليه السلام)) در شوراي شش نفره، خلافت مشروط را نپذيرفت و با قاطعيت شرط عمل به سيره و سنت خلفاي قبل از خود را ردّ كرد.
از سوي ديگر، بينش و ايمان مردمي كه اظهار علاقه و طرفداري از امام مي كردند، آنقدر زياد نبود كه فريب حيله هاي مخالفان حكومت امام را نخورند و يا در برابر سختيها و گرفتاري ها بتوانند مقاومت كنند. از اين جهت، ياران مقاوم امام((عليه السلام)) بسيار كم بودند.
حضرت به طرق گوناگون به مردم تفهيم مي كرد كه ياراني حقيقي كه بتواند با آنان قيام كند بسيار اندك هستند. «سهل بن حسن خراساني» خدمت امام شرفياب شد عرضه داشت: «اي پسر پيامبر خدا، مهرباني و رحمت از آن شماست. شما اهل بيت امامت و رهبري هستيد. چرا از حق مسلّم خودتان سرباز مي زنيد، با اينكه صدها هزار فرمانبر مسلح و شمشير به دست داريد؟»
امام((عليه السلام)) فرمود: «اي خراساني، بنشين. حقت نزد خدا محفوظ است.» آنگاه امام دستور داد تا تنور را روشن كنند. سپس فرمود: «اي خراساني برخيز و در تنور بنشين.»
ـ1693ـ
اخراساني گفت: «آقاي من! پسر رسول خدا، مرا به آتش مسوزان مرا ببخش، خداي ترا ببخشد.» فرمود: «بخشيدم.» در آن هنگام 0 هارون مكي» وارد شد، در حالي كه سرپايي خود را به دست گرفته بود. گفت:«السلام عليك يابن رسول الله». امام صادق((عليه السلام)) به گفت: «سرپايت را رها كن و در تنور بنشين.» او نيز آن را رها كرد و در تنور نشست. امام((عليه السلام)) به خراساني روي كرد و درباره اوضاع و جريانات خراسان با او به گفتگو نشست، گويي كه خود، وقايع را از نزديك مشاهده كرده است. سپس فرمود: «اي خراساني، برخيز و آنچه در تنور است، بنگر.» فرد خراساني مي گويد: «برخاستم و ديدم او آرام چهار زانو نشسته است; بيرون آمد و بر ما سلام كرد.» امام((عليه السلام)) به آن مرد فرمود: «در خراسان مانند اين فرد چند نفر مي يابي؟» عرض كرد: «به خدا سوگند يك نفر هم وجود ندارد!» امام نيز فرمود: يك نفر هم نه، به خدا سوگند! آنگاه فرمود: «در زماني كه 5 نفر ياور نداريم قيام نمي كنيم. ما وقت قيام را بهتر مي دانيم(1).
سدير صيرفي مي گويد: «نزد امام صادق((عليه السلام)) رفتم و به عرض رساندم كه: «به خدا سوگند خانه نشيني براي شما روا نيست!» فرمود: «چرا اي سدير؟» گفتم: «چون دوستان، شيعيان و ياران شما فراوانند. به خدا اگر اميرمؤمنان به اندازه شما شيعه و ياور داشت ابوبكر و عمر در بردن حق او طمع نمي كردند.» فرمود: «اي سدير، به نظر مي رسد كه چه مقدار باشند؟» گفتم: «صد هزار.» فرمود: «صد هزار؟» گفتم: «دويست هزار.»
ـــــــــــــــــــــ
1 - بحارالانوار، ج 47، ص 124.



فرمود:«دويست هزار؟» گفتم: «آري و نيمي از دنيا.» امام در پاسخ سكوت اختيار كرد و پس از چند لحظه فرمود: «ممكن است كه با همه به ينبع برويم؟(1)»
گفتم: «آري.» فرمود تا يك الاغ و يك استر را زين كنند.
من پيشي گرفتم تا سوار الاغ شوم، فرمود: «اي سدير، ممكن است كه الاغ را به من واگذاري؟» گفتم: «استر زيباتر و آبرومندتر است.» فرمود: «الاغ براي من آسانتر است.» آن حضرت بر الاغ و من بر استر، به راه افتاديم تا وقت نماز رسيد.» فرمود: «اي سدير، پياده شويم تا نماز بخوانيم.» سپس فرمود: «اينجا زمين شوره زاري است كه در آن، نماز روا نيست.» حركت كرديم تا به زمين قرمز رنگي رسيديم; حضرت به جواني كه چند بزغاله را شباني مي كرد، نگاه كرد و فرمود: «به خدا سوگند، اگر من به اندازه شماره اين بزغاله ها ياور داشتم، سكوت برايم روا نبود!» او مي گويد: «پياده شديم و نماز خوانديم. آنگاه كه از نماز فراغت پيدا كرديم، متوجّه بزغاله ها شدم، آنها را شمارش كردم; 17 تا بيشتر نبودند.(2)»
 

ـــــــــــــــــــــ
1 - ينبع مزرعه اي است داراي چشمه ها و نخلها و زراعت كه در كنار جاده در مسير مصر قرار دارد.
2 - اصول كافي، ج 2، ص 242.

             تاريخ و تراجم
             امام كاظم((عليه السلام))و...