1 ـ به فرض اينكه مراد از آن حديث اين باشد كه انسان بايد براي رسيدن به حقيقت علم، دست از تعليم و تعلم كشيده و در گوشة خانقاه مشغول ذكر و ورد شود، تا اينكه از عالم غيب علم به صورت مرغي به قلب او پرواز كند، ولي آيا ميتوان با اين حديث دست از آن همه آيات و اخبار كه دربارة اهميت تعليم و تعلم وارد شده، و آن را راه نجات و رسيدن به سعادت قرار داده است، بكشيم، اگر تعليم و تعلم طريق كشف حقايق نيست، پس چرا اينقدر درباره مذاكره علم، و بحث و غور در مسائل علمي و حضور در مجلس عالم، و ثبت و ضبط علوم، و انتشار آن در ميان مردم، تأكيد شده است؟ مگر مكرر نشنيده ايد كه پيشواي بزرگ مذهب جعفري امام صادق(ع) مجلس درسي عظيمي داشت و عدد مجموع شاگردان آن حضرت به چهار هزار نفر مي​رسيد، اگر تعليم و تعلم را راه وصول به حقايق نبود، چرا حضرت، اين روش را تغيير نداده و مانند مراشد و خانقاه نشينها با آن شاگردان معامله نمي​كرد؟! آن بزرگوار، در آن مجلس تنها بيان احكام نمي نمود، بلكه هرگونه مسائل ديني و علمي و استدلالي و غير استدلالي در آن مجلس مورد بحث واقع مي شد، كساني كه با اخبار سر و كار دارند به خوبي اين سخن را تصديق مي​كنند. 2 ـ اگر تعليم و تعلم، نور دانش را در دل روشن نمي‎كند، چرا آنهائي كه سالها صورت بر خاك خانقاه گذارده​اند در مسائل علمي و آنچه مربوط به توحيد و معاد و تفسير قرآن مجيد و فهم اخبار اهلبيت است، اينقدر عاجزند؟ اينها كه علوم اصطلاحي و يوناني نيست كه بگويند به آنها كار ندارند، چرا سخنان شيخ صفي الدين يا حسين بن منصور حلاج با سخنان علامة حلي و علامة مجلسي و سيد مرتضي و شيخ انصاري قابل مقايسه نيست؟ اينك كتابهاي آنها را… برداريد و مطالعه كنيد و قضاوت نمائيد و اگر اتفاقا در ميان متصوفه كساني پيدا شوند كه اطلاعات ديني و علمي داشته باشند، مانند «غزالي» آنهم از بركت همين تحصيلات رسمي است! اشخاص دانشمند و تحصيل كرده وقتي مي توانند به نتايج دانش برسند، و از منافع علم و روحانيت آن برخوردار شوند و دلهاي آنها به نور علم روشن گردد، كه دانايي را با تقواي و تهذيب اخلاق توأم نمايند و گويا مراد از آن حديث شريف هم همين باشد كه نبايد تنها به تعليم و تعلم اكتفا كرد، بلكه علاوه بر تعليم و تعلم بايد به تقوي و تهذيب اخلاق هم پرداخت تا نورانيت و فيوضات و بركات ديگري از ناحيه خداوند بر آنها افاضه شود.

جلوه حق
حضرت آيت الله مكارم شيرازي