معراج، جريان عروج پيامبر(ص) به آسمان است كه تعدادي از آيات قرآن، آن را بازگو كرده است. براساس آية نخست سورة اسرأ ، خداوند پيامبر(ص) را در شب هنگام، از مسجدالحرام به سوي مسجدالاقصي در بيت المقدس حركت داده و آنگاه به همراهي جبرئيل به آسمان عروج كرده است.
از احاديث و آيات استفاده ميشود كه هدف از معراج پيامبر(ص) سه چيز بوده است: 1. بزرگداشت فرشتگان ; 2. ديدن عجايب و اسرار آفرينش ; 3. بازگو كردن آن براي مردم.
حضرت امام صادق ميفرمايند: همانا خداوند هرگز داراي مكان و زمان نيست; ولي خدا ميخواست فرشتگان و ساكنان آسمان هايش را با گام نهادن پيامبر(ص) به ميان آنها ، مورد احترام و تجليل قرار دهد، و نيز ميخواست شگفتي هاي عظمتش را به پيامبرش نشان دهد تا او پس از بازگشت براي مردم بازگو كند(سيماي معراج پيامبر، محمد محمدي اشتهاردي و آن از تفسير برهان، ج 2، ص 400.)
نكتة قابل توجه اين است كه جريان معراج تازگي نداشته; بلكه در مورد بعضي از پيامبران پيشين البته به صورت محدود نيز اين امر واقع شده است; مانند: معراج حضرت عيسي (نسأ، 158).
در معراج پيامبر گرامي، درس هاي بسيار آموزنده اي وجود دارد كه ذكر آنها در اين مختصر نميگنجد و ميتوانيد، در اين زمينه، به كتاب هاي تفسير الميزان، ج 13، ابتداي سورة اسرأ; حيوةالقلوب، تأليف علامة مجلسي، ج 2 ، بحث معراج و همچنين كتاب سيماي معراج پيامبر(ص)، تأليف محمد محمدي اشتهاردي مراجعه كنيد.
دربارة تاريخ معراج پيامبر(ص) اقوال مختلفي وجود دارد، بعضي گفته اند در شب هفدهم يا بيست و يكم ماه مبارك رمضان شش ماه پيش از هجرت واقع شده، برخي گفته اند كه در ماه ربيع الاول دو سال بعد از بعثت بوده است، بعضي هم بيست و هفتم ماه رجب سال دوم هجرت ذكر كردهاند و...
از ظاهر روايات روشن ميشود كه آن حضرت چندين مرتبه معراج داشته است.(ر.ك: حيوة القلوب، علامه مجلسي، ج 3، تاريخ پيامبر اسلام، ص 700، انتشارات سرور.)
چنان كه ظاهر آيه 13 سورة نجم وَ لَقَدْ رَءَاهُ نَزْلَةً أُخْرَيَ آن است كه معراج آن حضرت يك مرتبه نبوده است، بلكه (حداقل) دو مرتبه معراج داشته است.(ر.ك: الميزان، علامه طباطبايي;، ج 13، ص 31، منشوارت جماعة المدرسين.)
دربارة يكي از معراج هاي پيامبر در روايت آمده است كه سال پنجم بعثت بوده و در خانة امهاني خواهر حضرت علي فرود آمده است.(روضة الواعظين، فتال نيشابوري، ص 59، انتشارات رضي.)