پرسمان

ج1- درخصوص رفتار و كردار نيك مطلب بسيار است و علماي اخلاق و دل سوزان جامعه در اين موارد حق مطلب را ادا نمودند , اما صلاح ديديم كه از قرآن جواب گوئيم و به آيات كريمه , تبرك جوئيم زيرا قرآن چراغ هدايت و شمع راه رهپويان و رهجويان است .
سوره لقمان را انتخاب نموديم و از خرمن اين حكيم فرزانه خوشه اي بر ميگريم : { و اذقال لقمان لابنه و هو يعظه يا بني لاتشرك بالله ان الشرك لظلم عظيم } (1)
ترجمه : به لقمان حكمت داديم و به او گفتيم شكر خدا را بجا آور, هر كس شكر گزاري كند, بسود خودش شكر كرده است و بخاطر بياور هنگامي را كه لقمان به فرزندش گفت پسرم ؛ چيزي را شريك خدا قرار مده كه شرك ظلم عظيمي است .
سؤال شما اول اينست كه لقمان كيست كه پند و اندرز ميدهد و مسائل مهم اخلاقي , رفتار اعتقادي را بطرز جالبي بيان مي فرمايد ؟ جواب اينكه نام لقمان در دو آيه از همين سوره آمده است و در قرآن دليلي پيدا نكرديم كه پيامبر باشد , اما در حديثي از پيامبر اكرم « صلي الله عليه وآله » نقل شده كه فرموده ؛ { حقا اقول لم يكن لقمان نبيا و لكن كان عبدا كثيرا التفكر } ( 2)
ترجمه : «به حق ميگويم كه لقمان پيامبر نبود ولي بنده اي بسيار متفكر بود . »
بعضي ازمفسرين قرآن در اينجا به تناسب اندرز هاي لقمان كه در آيات اين سوره منعكس است قسمتهاي از سخنان حكمت آميز اين مردالهي را باز گو كرده اند. اما خلاصه اي از آن خدمت شما سؤال كننده كه خواهان رفتار و كردار نيك هستيد عرض مي كنم .
{ يا بني ان الدنيا بحر عميق } (3)
يعني :« پسرم دنيا دريايي ژرف و عميقي است, كه خلق بسياري در آن غرق شده اند , تو كشتي خود را در اين دريا , ايمان به خدا قرارده بادبان آنرا توكل بر خدا و زاد و توشه در آن را تقوي الهي , اگر از اين دريا رهائي يابي به بركت رحمت خداست و اگر هلاك شوي به خاطر گناهان تو است . »
3- درگفتارديگري به فرزندش آداب مسافرت چنين مي گويد: « پسرم هنگام مسافرت , اسلحه و لباس و خيمه و وسيله نوشيدن آب و وسائل دوخت و داروي ضروري كه هم خود و همراهانت از آن استفاده مي كنند با خودت بردار و با همسفران در همه چيز جز در معصيت الهي همراهي كن »(4)
3- « پسرم , هنگاميكه با جمعي مسافرت كردي در كارهايت با آنها مشورت كن , به صورت آنها تبسم نما و در مورد زاد و توشه اي كه داري سخاوتمند باش و هنگاميكه صدايت كردند , پاسخ گو يا از تو كمك بخواهند آنها راياري كن ( 5)
4- « پسرم تا ميتواني سكوت اختيار كن , نماز بسيار بخوان , در مركب و آب و غذا كه داري سخاوتمند باش , اگر از تو گواهي به حق بطلبند گواهي ده . با آنان مشورت واگر نظري خواستند نظر درست ارائه بده و دقت كن تمام نيروي تفكرت را بكار اندازي تا جواب مشورت را خوب بدهي و اگر اين كار( را )نكني , خداوند نعمت تشخيص و انديشه را از تو ميگرد . دستور كسيكه ازتو بزرگتر است بشنو »(6)
5- هرگز نماز را ازاول وقت به تأخير نينداز و اين دَيْن خود را ادا كن , با جماعت نماز بگزار كتاب الهي را تلاوت كن, وذكر خدا را فراموش منما »(7)
6- اين داستان از لقمان مشهور است, كه يك روز آقايش به او گفت گوسفندي براي من ذبح كن و دو عضو كه بهترين اعضاي اوست برايم بياور او گوسفندي را كشت و« دل »و« زبان» را براي مولايش آورد , چند روز بعد , آقايش دستور داد همان كار را بكند اما دو عضو بدترين آنرا آورد و لقما ن همين «دل» و« زبان» را آورد !! آقا تعجب كرد و پرسيد ما جرا چيست ؟ لقمان جواب داد اگر « قلب» و« زبان» پاك باشد از هر چيزي بهترند و اگر ناپاك شوند از همه چيز خبيث ترند و بدتر » (8)
درحديثي از امام صادق«عليه السلام » آمده است كه فرمودند : « به خدا سوگند , حكمتي كه به لقمان از سوي پروردگار عنايت شد نه بخاطر نسب و مال و جمال او بود , بلكه او مردي بود كه در انجام فرمان خدا قوي و نيرومند بود از گناه , شبهات اجتناب ميكرد و ساكت و خاموش , با دقت مي نگريست و بسيار فكر ميكرد , در مجلس برسم متكبران تكيه نمي كرد آب دهن نمي افكند , هرگز درحالت نا مناسب ديده نشده . هيچگاه دو نفر را در حال نزاع نديد, مگر اينكه آنها را با هم صلح ميداد با فقيهان و عالمان ديني بسيار نشست و برخاست داشت .... بسراغ علوم ميرفت كه بتواند بوسيله آن بر هواي نفس چيره شود و تنها بسراغ كاري ميرفت كه به سود دين و دنياي او باشد , به اموري كه مربوط به او نمي شد دخالت نمي كرد و از اين رو خداوند حكمت را به او ارزاني داشت. ( 9)
7- در سوره لقمان با مطلب ديگري بر ميخوريم كه باز پسر را پند مي دهد { يا بني انها ان تك مثقال حبه ...}
يعني : «پسرم اگر به اندازه سنگيني دانه خردلي , عمل نيك و بد باشد و در دل سنگي درگوشه اي از آسمان يا زمين قرارگيرد خداوند آنرا در قيامت براي حساب مي آورد خداوند دقيق و آگاه است» (10)
8- { يا بني اقم الصلاه و امر بالمعروف و انهي عن المنكر .....}
يعني :«پسرم , نما ز را به پادار و امر به معروف و نهي ازمنكر دربرابر مصائب كه به تو ميرسد , با استقامت و شكيبا باش كه اين كار از كارهاي مهم و اساسي است .( 11)
لقمان بعد از مسئله توحيد و مبارزه با شرك دومين اندرز او درباره حساب معاد و اعمال است كه حلقه مبدأ و معاد را تكميل ميكند و ميفرمايد: « پسرم , اگر اعمال نيك و بد, حتي به اندازه سنگيني خردلي باشد و درهر كجا كه جاي گيرد خداي تبارك و تعالي در قيامت حاضر ميكند و به حساب آن ميرست و خداوند دقيق و آگاه است و بعد سفارش به نماز به يك دستور مهم اجتماعي كه امر به معروف و نهي از منكر است پرادخته و سفارش به اين وظيفه واجب فراموش شده مينمايد و سپس مسئله صبر و استقامت در برابر گرفتاريها و مشكلاتيكه به انسان ميرسد مي پردازد .
9- در آيه ديگر , لقمان بعد از سفارش به نماز و امر به معروف و نهي ازمنكر و تأكيد به صبر و استقامت به موضوع اخلاق در ارتباط با مردم و خويشتن مي پردازد نخست تواضع و فروتني و خوشرويي را توصيه ميكند و ميگويد با بي اعتنايي از مردم روي مگردان و مغرورانه بر روي زمين راه مرو و بمردم فخر فروشي مكن و از تكبر و بي اعتنايي بمردم بر حذر ميدارد و درآخر سفارش به اعتدال در سخن گفتن و صدا را خيلي بلند نبايد كرد و فرياد نزدن را ياد آوري مي كند .
اميد است ,خداي تبارك و تعالي توفيق علم بيشتر و عمل به كردار و گفتار خوب به همه عنايت فرمايد . سفارش مي شود كتب اخلاقي و سيره ائمه اطهار « عليهم السلام » و تفسير قرآن كريم را مطالعه كنيد و از مطالعه آنها غفلت نورزيد . موفق باشيد .