يكي از ويژگيهاي مهم اهل بيت(ع) خدمت به بندگان خدا است. اين خدمت رساني در قالبهاي مختلف مانند تعليم و هدايت، عمران و آباداني، حمايت از محرومان و صدقه دادن، انفاق نمودن، و وقف نمودن زمين و... ظهور مي نمود. بر اساس خدمت رساني اهل بيت0ع) بود كه آيات متعددي در شأن اينان نازل شد.(1)
برخي ائمه(ع) موقوفاتي داشتند كه جهت بهرهگيري مستمندان و نيازمندان جامعه و عام المنفعه بوده و آن را وقف مي كردند و يا با تأسيس مراكز خدمات رساني و كمكهاي مالي، به مردم خدمت مي كردند. امام صادق(ع) فرمود: هنگامي كه پيامبر اكرم(ص) غنيمتها را تقسيم كرد، سهم امام علي(ع) يك قطعه زمين شد. حضرت در زمين خود چشمهاي جاري ساخت و نام اين چشمه را يَنُبع گذاشت. شخصي خدمت علي(ع) آمد تا جوشش چشمه را به حضرت مژده دهد، اميرالمؤمنان(ع) به او فرمود: بايد به كساني بشارت داد كه از آن چشمه بهرهمند خواهند شد، چرا كه اين وقف قطعي است براي حاجيان خانه خدا و رهگذران در راه خدا اين چشمه فروخته نميشود، بخشوده نميشود و كسي نميتواند آن را به ارث ببرد و هر كس آن را بفروش يا ببخشد، لعنت خدا و فرشتگان و مردم بر او باد!.(2)
يكي از شاخصههاي مهم خدمت رساني به مردم فقر زدايي است كه سعي فراوان در اين راه توسط ائمه(ع) شكل مي گرفت. آنان با ايثار، وجود و سخاوت خدمت مي كردند. ابن شهر آشوب مي نويسد: مردي به حضور امام حسن(ع) رسيد و اظهار فقر كرد. امام حسن(ع) دستور داد مبلغ پنجاه هزار درهم و پانصد دينار به او دادند. آن شخص حمالي را خواست كه پولها را حمل كند. امام حسين(ع) پوستين خود را نيز به شخص داد و فرمود: اين پوستين را در عوض كرايه به حمال بده.(3)
استاد شهيد مطهري مي نويسد: سنّت دومي كه در تمام اولاد علي(ع) (از ائمه معصومين(ع)) ديده ميشود، همدردي و همدلي با ضعفا، محرومان، بيچارگان و افتادگان است.
اصلاً انسان براي اينها يك ارزش ديگري دارد. امام حسن(ع) را مي بينيم، امام حسين(ع) را مي بينيم، زين العابدين(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام كاظم(ع) و ائمه بعد از آنها، در تاريخ هر كدام از اينها كه مطالعه مي كنيم، مي بينيم اصلاً رسيدگي به احوال ضعفا و فقرا، برنامه اينها است. آن هم (به اين صورت كه) شخصاً رسيدگي بكنند، نه فقط دستور بدهند، يعني نايب نپذيرند و آن را به ديگري موكول نكنند....(4)
خدمت رساني اهل بيت(ع) اختصاص به خدمت مادي نداشت، بلكه آنها از نظر معنوي و فرهنگي نيز خدمت رساني مي كردند. اهل بيت(ع) با بيان معارف ديني و پاسداري از دين به حفاظت دين و هدايت مردم مي پرداختند؛ از سوي ديگر ائمه(ع) با بيان صدها هزار حديث بزرگترين خدمت را نموده و با تشكيل حوزههاي تعليماتي و تربيت شاگردان نقش بنيادي در خدمت رساني معنوي و فرهنگي داشتهاند.
امام باقر(ع) فرمود: برنامه كاري اميرمؤمنان علي(ع) چنين بودكه آن حضرت نماز صبح را اقامه مي كرد و تا طلوع آفتاب پيوسته به تعقيبات نماز مشغول بود، آن گاه كه آفتاب طلوع مي كرد؛ فقيران، بينوايان و ساير مردم نز حضرت جمع مي شدند و حضرت به آنان احكام ديني و آيات قرآن را تعليم مي داد....(5)
اهل بيت(ع) نه تنها خود خدمت رساني مي نمودند، بلكه ديگران را نيز به خدمت رساني فراخوانده و نهضت خدمت رساني را در جامعه نهادينه مي نمودند.
از اين رو پيامبر اسلام(ص) رئيس يك قوم و ملت را خادم آنان خواند تا ارزش و جايگاه خدمت رساني در حوزه تعليماتي اسلام را به نمايش بگذارد: سيّد القوم خادمهم.(6)
همو فرمود: هر كس سنگي را از راه مردم بردارد، براي آن حسنه و ثواب نوشته مي شود.(7) همچنين پيامبر(ص) خطاب به علي(ع) فرمود: اگر خداوند به دست تو كسي را هدايت كند، براي تو از همه چيز كه خورشيد بر آن طولع و غروب كند، بهتر است.(8)
امام علي(ع) نه تنها خود خدمت رساني مي كردند، كه مديران و استانداران خويش را به خدمت رساني فرا مي خواند، چنان كه مالك اشتر را به عمران و آباداني مصر سفارش نموده(9) و طي نامهاي به قثم بن عباس استاندار مكه مي نويسد: ... در مصرف اموال عمومي كه در دست تو جمع شده است، انديشه كن، و آن را به عيالمندان و گرسنگان پيرامونت ببخش و به نيازمندان و مستمنداني كه سخت به كمك مالي تو احتياج دارند برسان....(10)
نهضت خدمت رساني اهل بيت(ع) و فرهنگ سازي آنان موجب شد كه رهبران الهي مانند امام خميني خدمت رساني را يكي از بهترين اعمال ياد نموده و خود را خدمتگذار مردم معرفي نمايد.(11)
از سوي ديگر رهبر فرزانه انقلاب حضرت آيت اللَّه خامنهاي سال 1382 را سالِ نهضت خدمت رساني نامگذاري كرد.
امام راحل(س) فرمود: من آمدهام تا پيوند خدمتگزاري خودم را به شما عزيزان عرضه كنم، كه تا حيات دارم؛ خدمتگزار همه هستم....(12)
اگر به من بگوييد خدمتگزار، بهترين از اين است كه بگويند رهبر....(13)
در پايان به برخي از سرفصلهاي موضوع خدمت رساني اشاره مي شود كه در كار تحقيقي مي تواند مورد استفاده گيرد:
1- معناي خدمت رساني؛
2- پيشينه و سير تاريخ خدمت رساني؛
3- جايگاه و اهميت خدمت رساني؛
4- اقسام خدمت رساني؛
1- 4- اقتصادي.
4-2- اجتماعي.
4-3- سياسي و فرهنگي.
5- شيوهها و راهكارهاي خدمت رساني؛
6- عرضههاي خدمت رساني (در خانواده با اجتماع و...)
7- شرايط و آداب خدمت رساني؛
8- مسئولان خدمت رساني؛
9- آثار و پيامدهاي مهم خدمت رساني.

1. بقره، آيه 274 و سوره دهر.
2. اصول كافي، ج 7، ص 54 - 55؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج 2، ص 232.
3. ستارگان درخشان، ج 4، ص 46.
4. سيري در سيره ائمه اطهار، ص 183 - 184.
5. ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 109.
6. من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 326.
7. نهج الفصاحه، ح 3018.
8. ترجمه اصول كافي، ج 1، ص 42.
9. نهج البلاغه، نامه 53.
10. همان، نامه 67.
11. صحيفه نور، ج 10، ص 472.
12. همان.
13. همان، ص 471 و 663.