پرسمان

گرچه از آية شريفة ادعوني استجب لكم[6] استفاده ميشود كه دعاها بدون هيچ شرطي مستجاب ميشوند، ولي برخي روايات شرايطي براي استجابت دعا ذكر كردهاند، مثلاً از امام صادق(ع)آمده است: اذا أراد أحدكم أن يستجاب له فليطب كسبه و ليخرج من مظالم الناس و أن الله لا يرفع اليه دعاء عبد و في بطنه حرام أو عنده مظلمة لأحد من خلقه؛[7] هر گاه يكي از شما بخواهد دعايش مستجاب شود، كار و كسب و راه درآمد و روزي خود را پاكيزهكند و خود را از زير بار مظلمهايي كه از مردم برعهده دارد، خلاصكند، زيرا دعا بندهاي كه در شكمش مال حرام باشد، به سوي خدا بالا برده نميشود.
يكي ديگر از شرايط دعا، ايمان و يقين به رحمت بي انتهاي الهي است. مطمئن باشد كه خداوند دست رد به سينة او نميزند. در حديث آمده است: و اذا دعوت فظن حاجتك بالباب؛[8] هرگاه دعا ميكني، حاجت خود را دم در فرض كن.
امام زين العابدين(ع) در دعاي ابو حمزة ثمالي به خدا ميگويد: اللهم اني أجد سبل المطالب اليك مشرعه... و أبواب الدعاء اليك للصارخين مقتوحة و أعلم أن للراجين بموضع اجابة؛ بارالها، من جادههاي طلب را به سوي تو باز مييابم... و درهاي دعا را به روي آنان كه تو را بخوانند، به يقين ميدانم كه تو آمادة اجابت دعاي دعا كنندگان هستي.
شرط سوم استجابت دعا، اضطرار و انقطاع به سوي خدا است. اگر انسان اميدش را از ديگران قطعكند و فقط به خدا اميدوار باشد و دست التجا و اضطرار و ابتهال به درگاه خدا درازكند، دعاي او مستجاب ميشود.
شرط چهارم استجابت دعا اين است كه دعا مخالف با سنتهاي تكويني و تشريعي نباشد. خواستن چيزي كه برخوف هدف تكوين يا تشريع است مانند اين كه از خدا بخواهد هرگز نميرد يا درخواست قطع رحمكند، هرگز مستجاب نميشود، چون نمردن برخلاف سنت تكويني خدا است و قطع رحم كردن برخلاف سنت تشريعي است، زيرا خدا نخواسته كه با خويشان قطع رحم كنيد.
شرط پنجم: كسي كه دعا ميكند، در انجام وظايف كوتاهي نكند و تنها به دعا اكتفا نكند بلكه اگر لازم است به پزشك مراجعهكند يا اگر ميخواهد در امتحانات قبول شود، خوب درس بخواند. اميرالمؤمنين(ع) ميفرمايد:الداعي بلا عمل كالرامي بلا وتر؛[9] آنان كه عمل نميكند و دعا مينمايد، مانند كسي است كه با كماني كه زه ندارد ميخواهد تيراندازيكند يعني عمل و دعا مكمل يكديگرند و دعاي بدون عمل اثر ندارد.[10]
در روايت آمده است كه چند دسته دعايشان مستجاب نميشود: يكي آن كس كه پولي را به كسي قرض داده. ولي شاهد نگرفته، بعد او پول را پرداخت نميكند. در اين جا دعا كردن فائدهاي ندارد، زيرا خدا دستور داده وقتي پول به كسي قرض ميدهيد، شاهد بگيريد.
ديگر كسي كه در خانهاش نشسته و دنبال كار و تلاش نمي رود و از خدا ميخواهد كه خدا رزق و روزي براي او بفرستد.[11]
يكي از وظايف دعا كننده اين است كه به وظايف الهي عملكند، مثلاً جايي كه بايد امر به معروف، يا نهي از منكركند، آنها را انجام دهد وگرنه بدان بر جامعه مسلط ميشوند و هر چه خوبان دعا كنند، دعايشان مستجاب نميشود. از پيامبر(ص) در روايت آمده است: لتأمرنّ بالمعروف و لتنهونّ عن المنكر أو ليسلطنّ الله عليكم شراركم فيدعو خياركم فلا يستجاب لهم؛4[12] يعني بايد امر به معروف و نهي از منكر كنيد وگرنه بدان بر شما مسلط ميشوند، آن گاه نيكان دعا ميكنند ولي دعاهايشان مستجاب نميشود.
براي مستجاب شدن دعاها بايد كسب و كار انسان حلال باشد، قلب انسان در اثر گناه قساوت نداشته باشد، به ديگران ظلم نكند، در اوقات مناسب مانند شب و روز جمعه و شب قدر، و هنگام وزش باد و ريزش باران و هنگام اذان و موقع بيماري دعاكند. دعا در اين موارد براساس روايات مستجاب است.[13]