امام صادق و عبادت


عبادت در عرف اداء فرايض شريعت است كه به نماز و روزه و حج و غيره تعبير شده و البته شرايطي دارد كه نيت قربت مبناي عبادت است.

اين عبادت و بندگي فرع معرفت است يعني هر قدر بنده معرفت بيشتري به معبود خود داشته باشد بهتر عبادت و بندگي او را مي نمايد و لذا در تفسير ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون نوشته اند اي ليعرفون يعني علت غائي عبادت بر مباني معرفت نهاده شده و چون معرفت و
شناسائي در سايه علم و فضيلت دست مي دهد و در ميان بشر عالم تر و داناتري از ائمه معصومين سراغ نداريم بايد گفت معرفت آنها بيشتر از همه بود و از كلمات اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام اين حقيقت روشن مي گردد كه فرمود ما عبدتك طمعا للجنه و لا خوفا للنار بل وجدتك مستحقا للعبادة فعبدتك.

يعني تو را براي طمع بهشت يا ترس از دوزخ عبادت و بندگي نمي كنم بلكه چون تو را مستحق عبادت مي دانم عبادت مي كنم چه تو آفريننده تمام موجودات هستي و در خور عبادت و ستايش و در وقت ديگر اعلام كرد كه لو كشف الغطاء ما ازددت يقينا علم كشف مطلب است هر چه پرده ها برطرف شود علم بيشتر است.

حضرت علي بن ابيطالب عليه السلام فرمود اگر پرده هاي عالم را بردارند بر يقين علي افزوده نخواهد شد زيرا او به تمام عوالم كون و فساد احاطه و سلطه و علم دارد و لذا جاي شكي يا ابهام و جهلي باقي نيست تا گفته شود اگر پرده ها گشوده شود بر علم مي افزايد علي بر همه ازمنه و امكنه و حقايق و اعيان ثابته احاطه و سلطه داشت.

او بود كه هر شب دو هزار ركعت نماز مي خواند و پسرش سيدالشهداء نيز هر شب هزار ركعت نماز مي خواند و فرزند او آنقدر نماز خواند كه زين العابدين و سجادش گفتند اين خاندان همه در علم و عبادت كار را به جائي رسانيدند كه دست بشر بر آن نمي رسد - امام محمدباقر عليه السلام و امام جعفرصادق عليه السلام نيز از همين شجره طيبه و درخت علم و فضيلت بودند كه وقت خود را يا به علم سپري كرده اند يا به عبادت گذرانيده اند - و مدتي از شبانه روز را هم براي امرار معاش صرف كشاورزي و زراعت و رسيدگي به نخلستانها نموده اند.

علماي سير و تواريخ درباره او مي نويسند جعفر بن محمدالصادق قد اشتغل بالعباده عن طلب الرياسه امام ششم عبادت را بر طلب رياست مقدم داشت و خلافت را رد كرد.

محمد بن طلحه شافعي مي نويسد ذوعلوم جمه و عبادة موفره و اوراد متواصله داراي همه علوم و عبادت زياد و اوراد و اذكار بسيار بود.

ابونعيم مي نويسد: اقبل علي للعباده و الخضوع و اثر العزلة و الخشوع.

مالك بن انس مي نويسد كان جعفر بن محمد لا يخلو من احدي ثلاث خصال اما صائما و اما قائما و اما ذاكرا يا در روزه بود يا در نماز بود يا ذكر خدا به لب داشت و به كارهاي ديگر مي پرداخت در هر حال از بزرگان عباد و اكابر زهاد نوشته اند - سالها با يك شتر خود با كمال
خضوع و خشوع به حج مي رفت و آنقدر تلبيه مي گفت كه صدايش قطع مي شد آنها كه در حال احرام در حج او را ديده اند نوشته اند - مارات عين و لا سمعت اذن و لا خطر علي قلب بشر افضل من جعفرالصادق علما و عبادة و ورعا.

هيچ چشمي نديده هيچ گوشي نشنيده و بر خاطر هيچ كس نگذشته مردي در علم و عبادت و ورع افضل از جعفر بن محمد باشد و همانطور كه گفتيم عبادت فرع علم است و چون جعفر بن محمد اعلم ناس بوده در عبادت هم اعبد خلق بوده چنانچه قرآن هم مي فرمايد انما يخشي الله من عبادة العلماء هر كس معرفتش به ساحت كبريائي واجب الوجود بيشتر باشد خشوعش بيشتر است - و امام صادق عليه السلام در اين دو جبهه پيشواي علماء و عباد بود.

اين ها عبادت بدني بود كه با جسم خود در حال قيام و قعود بندگي كند عبادت روحي و عقلاني كه بسيار اهميت دارد كه به عبادت فضلي گفته اند اين است كه اوقات آدمي صرف علم و نشر معارف گردد كه نفوس را مستعد عبادت نمايد و شكي نيست كه اين عبادت اثرش بيشتر است و در درجه اول اهميت است بلكه عبادت بدني و جسمي مقدمه همين معرفت و علم به كبريائي و توحيد ذات به امري است جل و علا - و شكي نيست كه در اين عبادت هم كه متضمن حيات علمي است امام صادق عليه السلام بر همه بشر مقدم بوده چه بيش از نيم قرن وقت خود را صرف نشر علم و پرورش نفوس نموده و تعليم و تربيت عقلاني او بود كه هنوز دنيا رهين آن است و روش پرورش او است كه ترجمان كلمات و الفاظ و اخلاق و عواطف و مكارم است و با اين مشعل فروزان بود كه سير جامعه بشر را از تاريكي به يك روشنائي بسيار جالب و جاذبي سوق داد و دلها را منور فرمود - و علم و فضيلت را گسترد و دلها را بيدار نموده افكار را روشن ساخت.

از خود آن حضرت از اجدادش نقل مي كنند كه بهترين عبادت در شب قدر يعني شبهاي 23 - 21 - 19 ماه رمضان بحث علمي است و اين افضل عبادات است زيرا عبادت هر قدر روي مباني علم و معرفت باشد اثرش بيشتر است و لذا دو ركعت نماز عالم را با شصت سال نماز عابد زاهد خشك بي علم مساوي دانسته اند چنانچه در كتاب امام محمدباقر عليه السلام نوشتيم.

شكي نيست كه علم و عبادت براي درك حقايق عالم و مراتب كمال توحيد است و عبادت بدون علم آن سرعت نيل به هدف را ندارد لذا عالم نمازش در سرعت احراز حقيقت در دو ركعت دو دقيقه مساوي است با شصت سال عبادت زاهد كه بدون معرفت عبادت كند و اين خود
نكته قابل توجهي است كه از نظر خواص دور نيست.

امام جعفرصادق عليه السلام اين حقايق را آموخت كه عبادت را با معرفت به جا آوريد تا از حداقل عمر حداكثر نتيجه را بگيريد و خودش ترجمان اين حقيقت روش پرورش مهذب و مكتب علمي خود بود.

ادعيه و اذكار و اوراد و نمازها و تربيت نفساني كه از راه عبادت به اصحابش تعليم فرمود بهترين شاهد دعوي است كه اين امام مجدد علم و فضيلت همان شيوه پسنديده جدش را عمل مي كرده و به شاگردانش نيز آموخته تا همه مسلمين مخصوصا طلاب علوم و دانش جويان بدانند كه علم و فضل در سايه صفات ذهن و پاكي خاطر دست مي دهد و صفاي ذهن هم مستلزم رياضات شرعي است و رياضت شرعي جز احكام دين نيست كه از آن به فروع دين تعبير شده تمام روش پرورش سعادت و فوز و فلاح را بايد در اين فروع دين خلاصه كرد و ترجمان تمام ادعيه و اذكار و صلوة و تحيات گرديد - هزارها حديث در اذكار و صلوة و نماز و توسل و تمسك به آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم از اين امام عليه السلام صادر شده كه مقام توجه و معرفت و عبوديت و بندگي او را مي رساند و يا در خلال بيان تعليم و تربيت امام ششم اين احاديث را نقل مي كنيم و كتاب زادالمعاد و مفاتيح و اقبال و مصباح و غيره شاهد گفتار است.