في ء
اما في ء آن منافعي بود كه در فتوحات عنوه از ملت مغلوب مي ماند و آن را بين مسلمين مي كردند آنجاها كه مفتوح العنوه بوده متعلق به همه مسلمين به اذن امام و آنچه كه خودشان بدون جنگ و جدال تسليم مي شدند فقط خراج داشت.
درباره خراج كتبي نوشته اند كه بايد براي توسعه اطلاعات بدان مراجعه كرد [1] في ء باخراج عموم و خصوص من وجه هستند يعني مي توان گفت في ء هر جا باشد از خراج است ولي هر خراجي في ء نيست - زيرا في ء جزء خراج است و خراج زمين را في ء گويند [2] .
عمر بن خطاب مي گفت هر چه از اراضي مفتوح العنوه بدست آمد بايد متعلق به مسلمين باشد و استناد به حديث نبوي كرده كه فرمود كلكم راع و كلكم مسئول عن رعيته
پس از رحلت پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم گفتند آنچه از پيغمبر باقي مانده از سه قسمت بيش نيست في ء - خمس - صدقات كه ديديم در كتب مربوطه چگونه با آن عملكردند و اجمالا بايد گفت كه في ء حاصل اراضي مفتوح العنوه است و خمس پنج يك غنائم جنگي و معدني است و صدقات زكوة مال است از شش چيز به شرحي كه در مكتب اسلام نوشتيم.
گاهي جزيه را جزء في ء دانسته و گاهي آن را فقط از مردان مي گرفتند زنان و كودكان مستثني بودند و سبب معاف بودن آنها عدم قدرت بر كسب بوده و حد نصابي داشته كه بدان بايد جزيه بگيرند و گاهي درهم و يا دينار يا گندم و زيتون و خرما بوده كه مي گرفتند اميرالمؤمنين علي عليه السلام جزيه را فقط از اهل صنعت از همان نوع صنعت مي گرفت عمر بن عبدالعزيز در قحطي مدينه و شامات جزيه را به شكايت مردم بخشيد و خراج از اهل ذمه و غيره هم نگرفت [3] .
پاورقي
[1] كتاب الخراج تأليف قرشي ص 17 تا 20 - كتاب الخراج ابي يوسف يعقوب بن ابراهيم ص 27 به نقل اشعة من حياة الصادق (ع).
[2] كتاب مجمع البحرين كلمه في ء.
[3] كتاب الاموال ابي عبيده ص 39.