امام صادق عليه السلام در خراج و جزيه و ماليات و في ء و غيره

سقيفه بني ساعده كه پديدار شد موجب اختلاف آراء در فروع احكام هم گرديد زيرا احراز خلافت با فقدان لياقت موجب تضييع حقوق افراد مي شد و به حدود حقوق مسلمان و غيرمسلمان تعدي و اجحاف مي گرديد.

يكي از مسائل مختلفي كه اختلاف آن از سقيفه سرچشمه گرفته ماليات و خراج و في ء و جزيه است كه عمل ابوبكر و عمر و عثمان و اميرالمؤمنين علي عليه السلام و امام حسن تا رسيد به معاويه و بعد بني عباس به صورت اعمال يك سياستي خاص بود زيرا هر يك اين ماليات را طوري وصول مي كردند كه مشابه ديگري نبود و اكنون نمي توان وارد بحث طريق عمل و سبك وصول و طريق مصرف آن بشويم مي خواهيم بگوئيم به سبب سياست تحكيم مباني قدرت خود اين امر حياتي را كه با حكومت خلفا ارتباط كامل داشت هر يك با اختلاف نظر وصول و صرف مي كردند در حد نصاب و اينكه عين يا قيمت گرفته شده و از چه كساني و به چه مقدار و چگونه مصرف گردد و مستحق مصرف كدام طبقه هستند به نظر خلفا اختلاف داشت آنان وصول - طريق وصول - مقدار وصول با هم يا منفك از هم مشتركا يا منفردا هر يك بحثي جداگانه دارد (كه در نظر اماميه عمل حضرت علي عليه السلام حق و عمل ديگران باطل بوده).

نامه ها و فرامين و دستورهاي مختلفي كه از زمان ابوبكر تا زمان عبدالملك مروان صادر شده بهترين نمونه بارز اختلاف نظر آن ها درباره وصول ماليات و خرج آن است. طريق عمل و روش برخورد عمال وصول ماليات با مردم به شرحي كه در سابق گفته شد رقت آور است مخصوصا زمان بني اميه كه دست تعدي و اجحاف و بيدادگري عمال اموي به نهايت رسيده بود.

از مسائل مشكل اين كار تشخيص اراضي مفتوح العنوه و غيره مفتوح العنوه بود و تشخيص افرادي در آن اراضي به كار مشغول بودند از مسلمان كه خراج گرفته مي شد و از اهل ذمه كه جزيه وصول مي شد و مقدار و مدت آن در نظر عمال كار بسيار مشكلي بود.