مميزات قرن دوم يا عصر امام جعفر صادق


تولد امام صادق در سنه 80 و رحلتش در سال 148 رخ داده كه مدت 68 سال معاصر با هشام بن عبدالملك تا آخر امويه و ابي العباس سفاح از بني عباس و ده سال از خلافت ابوجعفر منصور بود و از خصوصيات اين مدت وسعت دولت اسلامي بود و انتشار علوم اسلاميه در تفسير و فقه و حديث و كلام و جدل و انساب - لغت - شعر - ادب - كتابت - تاريخ - نجوم تصوف و غيره در اين نيم قرن تعميم يافت.

بدون ترديد امام جعفر صادق عليه السلام مشهورترين مردان عصر از جهت علم و فضيلت و تقوي بود.

مالك بن انس گفت: ما رأت عين «عيني» و لا سمعت اذن و لا خطر علي قلب بشر افضل من جعفر بن محمد فضلا و علما و عبادة و ورعا و كان كثير الحديث طيب المجالسه كثير الفوائد.

اين تعريف نه تنها از مالك است بلكه صدها يا هزارها فاضل موثق چنين تعريف كرده اند - چنانكه در آغاز كتاب نظريه هاي مختلف را نقل كرديم.

از خصوصيات امام صادق عليه السلام اين است كه همان دعوي جدش را تجديد كرد زيرا احدي از بشر قدرت نداشت بگويد هر كس هر چه بخواهد از من بپرسد جز علي بن ابيطالب كه باب دينه علم بود مكرر با صداي بلند مي گفت سلوني قبل ان تفقدوني و به نقل جنابذي در معالم العترة اين ندا را امام جعفر صادق باز بلند كرد و فرمود سلوني قبل ان تفقدوني فانه لا يحدثكم احد بعدي بمثل حديثي و او تمام احاديث را از جدش نقل مي كرد. [1] .

در هيچ عصري هم دسته اي از علماء به اين ميزان كه از امام صادق عليه السلام در قرن دوم حديث نقل كردند روايت نشده و از هيچ كس اين مقدار آثار باقي نمانده است چهار هزار محدث عالم فقيه موثق معتمد از آن حضرت نقل حديث كرده اند و چهارصد مصنف كلمات خود را مستند به احاديث امام ششم نموده اند.

حافظ ابن عقده زيدي در كتاب رجالش چهار هزار دانشمند را به آثار علمي و تصنيف آنها نقل كرده و ابن غضائري علي ابن عقده مقداري بر آن افزوده و مستدركي نوشته است - كه يكي از آنها ابان بن تغلب است و علي بن وشا كه اولي گفت سي هزار حديث از جعفر بن محمد نقل كرده ام و دومي گفت نهصد شيخ را در يك روز يا يك عصر ديدم در مسجد كوفه همه مي گفتند حدثني جعفر بن محمد الصادق (ع).

شاگردان معروف امام ششم در علوم و فنون مختلفه زياد هستند كه معروفترين آنها را در همين كتاب نقل مي كنيم و اين چهار هزار نفري كه ابن عقده نقل كرده آنها همه از اماميه هستند و غير اماميه هم مانند مالك - ابوحنيفه - سفيان و غيره زياد مي باشد كه در فصل خود نقل مي كنيم.

سبب انتشار علوم جعفري همان كثرت شاگردان اوست كه در ضعف امويين و طلوع عباسيين تحصيل علم حديث كردند و در اطراف ممالك اسلامي پراكنده شدند و علوم اسلامي را اشاعه دادند و همه افتخار مي كردند كه جعفر بن محمد از آل ابيطالب است و اين از دولت هاشمي است.

بسياري از دانشمندان فنون مختلف از حضرت صادق عليه السلام نقل روايت كرده اند در تفسير - علم كلام - توحيد - رد دهريه - به نام توحيد مفضل - رد زنادقه مانند ابن ابي العوجا و ابي شاكر الديصاني و جعد بن درهم و علي الصوفي در فقه چهارصد نفر كه اصول اربعمائة را نوشتند و مهمات اصول فقه را نقل كردند در فقه مانند ابوحنيفه و شاگردش ابويوسف و مالك بن انس و محمد بن عبدالرحمن بن ابي ليلي و ابن جريح و عروة بن الزبير و ابن سيرين در احلام و حسن بصري و شعبي و غيره در تصوف و در تاريخ مغازي محمد بن اسحاق بن يسار.

در ادبيات عربي معاذ بن مسلم الهراء كوفي واضع علم صرف و عطاء ابن ابي الاسود دؤلي - يحيي بن يعمر عدواني.

در نجوم ابوسهل بن نوبخت و پسران او

در كتابت عبدالحميد كه از منشيان بزرگ جهانست كاتب مروان حمار بود ابوحامد اسماعيل كاتب كوفي كه كاتب امام صادق بود.

از شعرا سيد حميري اشجع سلمي - كميت و پسرش مستهل و برادرش الورد و ابوهريره عجلي و ابوهريره اباروعبدي و جعفر بن عفان و سليمان بن قنه عدوي و سديف و ابراهيم بن هرثمه و منصور نحوي و غيره بودند.


پاورقي

[1] اين مقاله به قلم مرحوم علامه سيد محسن امين عاملي صاحب اعيان الشيعه در اشعة من حيات الصادق نوشته شده.