اسماعيل و اسماعيليه


گفتيم اولين فرزند امام صادق عليه السلام اسماعيل است كه مادرش فاطمه دختر حسين اثرم است - و از نسل امام حسن مجتبي عليه السلام مي باشد.

به قدري اسماعيل فرزند پسر اول امام صادق پاك و منزه و مهذب و داراي گوهر پاك تربيت بوده كه همه گمان كردند او امام پس از حضرت صادق است.

اسماعيل در علم و فضل و كمال و ادب بي نظير بوده است - فرزند برومند مؤدب عالم فاضل كامل مهذب امام ششم مورد عنايت خاص و عام قرار گرفته كه دوست و دشمن او را به كمال و فضيلت و شايستگي خلافت شناخته و نامزد كرده اند.

اسماعيل در زمان حياتش هم مانند مرگش پيروان علمي و اخلاقي بسيار داشته كه او را مقتدا و زعيم بزرگ مي شناختند چون اسماعيل وفات كرد امام جعفر صادق عليه السلام بر مرگ او جزع بسيار نمود و حزن و اندوهش زياد گرديد و بدون كفش و ردا بر سرير او مي رفت و چند دفعه امر فرمود كه سرير او را به زمين نهند و نزديك جنازه مي آمد و صورت او را باز مي كرد و بر او نظر مي كرد و مردم را شاهد فوت او مي گرفت و منظورش اين بود كه مردم ببينند اسماعيل فوت كرده و شبهه اي براي مردم نشود و اصرار امام ششم بر گشودن روي صورت اسماعيل متوفي همين بوده كه مردم راه خلاف نروند معذلك دسته اي در امامت توقف كردند.

شيخ صدوق روايت كرده كه حضرت صادق به سعيد بن عبيدالله اعرج فرمود چون اسماعيل وفا كرد گفتم جامه اي را كه روي او كشيده بودند بردارند و چون صورت او را گشودند جبهه و زنخ و گلوي او را بوسيدم و گفتم بپوشانند و تا سه بار اين عمل تكرار شد فرمود او را به قرآن تعويذ كردم پرسيدند چگونه فرمود به قرآن در كفن او نوشته اند اسماعيل يشهد ان لا اله الا الله و دستور داد يكي از اصحاب و شيعيان خود براي اسماعيل به حج خانه خدا برود و فرمود - اگر حج به نام او بگذاري نه سهم ثوابت از آن تو است و يك سهم از اسماعيل است. [1] .

سيد ضامن بن شدقم در تحفةالازهار گفته كه وفات اسماعيل در سال 142 رخ داد و در قريةالعريض بوده كه جنازه او را تا مدينه آوردند و در بقيع دفن كردند - اگر تولد امام صادق را سال 83 بدانيم در 59 سالگي امام ششم درگذشته است و بايد سن او در حدود چهل سال باشد و هيچ يك از محدثين درباره سن او سخن نگفته اند.

شيخ طوسي در رجالش مي نويسد اسماعيل بن جعفر بن محمد بن الحسين بن علي بن ابيطالب هاشمي مدني از اصحاب امام صادق بوده و در تكمله نوشته اسماعيل كان رجلا صالحا فظن ابوبصير و غيره من الشيعه ان وصي لابيه بعده و لذلك قال الصادق (ع) بعد موته ما بدي ء الله في شي ء كما بداله في اسماعيل ابني - انتهي

در اعلام الوري مي نويسد: امام صادق اين فرزند را بسيار دوست مي داشته و بسياري از شيعه روي مودت امام ششم گمان مي كردند او پس از پدرش قائم به امر است چه از نظر سن و فضل و ادب و علاقه و محبت پدري بر همه رجحان داشت ولي در حيات پدر در عريض مريض شد و درگذشت و او را بر دوش به مدينه آوردند و در بقيع دفن كردند و امام ششم بر او جزع بسيار كرد و شخصا مردم را دعوت نموده حاضر شدند و سرير و روپوش جنازه او را عقب كرد تا همه ببينند كه او مرده است و كساني كه به امامت پس از او معتقد شده بودند عدول كنند امام ششم بدين وسيله شبهه مردم را برطرف و الغاء فرمود.

كشي جعفر را مستقلا ننوشته بلكه در ضمن ابراهيم بن ابي سمال نام او را برده است اسماعيل مورد مدح و منقبت همه محدثين بوده است مگر كمي از مردم كه آن هم طبق روش مذموم پيروان او ذم نموده اند ولي اكثريت او را مدح و منقبت نموده و اسماعيل بن امام صادق با اسماعيل بن امام كاظم در جهاتي از نظر اخبار مشتبه شده اند و اين تشابه اسماء كار را بر متتبع و محقق دشوار مي نمايد چنانچه در زندگاني اباالفضل عباس علي بن الحسين و زينب بنت علي نوشته شد.


پاورقي

[1] رجال مامقاني انساب سمعاني بحار مجلسي ملل و نحل شهرستاني الفرق نوبختي و غيره.