حضرت امام صادق عليه السلام در اين آموزش علم النفس كه از بيان آفرينش انسان از نظر تركيب سخن مي راند - خلاصه مطلب چنين استفاده مي شود كه مي فرمايد - انسان دو نوع تركيب دارد يك تركيب عنصري است كه از طبايع است و يك تركيب ديگر كه از دعائم است در تركيب اول صورت نوعيه بدن تصوير يافته و در تركيب دوم صورت نوعيه انسانيت وجود پيدا كرده - يا به عبارت ديگر انسان مادي و انسان عقلي - انسان صوري يا انسان معنوي و روحي كه در صورت ظاهر جسد و بدن تحت تأثير طبايع مختلفه و ممتزجه قرار مي گيرد در تركيب معنوي هم انسان تحت تأثير دعائم عقل و خرد و فهم و ذهن و حافظه و شعور و ادراكات قرار مي گيرد.

همان طور كه آب و آتش و باد و بوي در تركيب صورت ظاهره مؤثر است - صفات حاصله از عقل مانند زيركي - حافظه - علم و عرفان تأثير بسزائي دارد آنگاه مي فرمايد احساسات در انسان عكس العملي باقي مي گذارد ادراكات عقلي نيز در انسانيت تأثيري به جا مي گذارد و همان طور كه تكامل جسم و بدن به خوردن و آشاميدن و جذب و دفع است تكامل نفس هم در سايه رشد عقلي و تحركات فكري و كمال روحي است كه اگر از راه ادراكات جذب نكند و لطايف معنوي را هضم ننمايد و كثافات غيرمستدل را رفع نكند مقام رشد و رقاء دست نمي دهد پس انسان بايد به صورت سير كمال جسم سير كمال نفس را نيز ادامه دهد تا به كمال مطلوب برسد.