فضا به قول انشتين موجودي است كه كليه مواد را بلعيده و آن عامل اصلي جوهري عالم است و مواد فرع آن است مي گويند ماده متولد و مأخوذ از نفس فضا است و فضا يك جوهر صلب و سختي است حقيقي و موجود و اين نظريه درست به عكس نظريه قدما درباره فضا بوده.

و اين نظريه متأخرين را قرآن در صدر اسلام تصريح نموده است.

در سوره نبأ مي فرمايد: و خلقنا فوقكم سبعا شدادا

در سوره صافات مي فرمايد: و الصافات صفا و الزاجرات زجرا - يعني صفوف ملائكه و فرشتگان در فضا صف كشيده و منظم ايستاده چشم بر حكم و گوش بر فرمان دادند - و اين فرشتگان كه هر يك از آنها ششصد بال دارند معلوم است چه وزني دارند و فلاسفه اسلامي گفته اند (كون الفضا مادة صلبه و انه لو كان مادة محسوسه لكان اصلب من الحديد و الرصاص آلاف مرات.)

يعني فضا ماده بسيار سختي است كه اگر محسوس بود مي ديديم كه از آهن و فلزات ديگر هزار بار سخت تر و محكم تر است.

محققين مي گويند فضا يك جاذبه بسيار نيرومندي است كه بين آفتاب و سيارات آن يعني بين هر منظومه شمسي و ستارگان در مدارات ارتباط تجاذبي برقرار مي نمايد.


از اين جا معلوم مي شود كه فضا چه قدر سخت و محكم و شديد است كه مدار منظومه شمسي را در خود نگاه مي دارد و راهنماي سير آن ها مي باشد وزن اين ستارگان و حجم و قدرت و حرارت آن همه بار بر فضا است كه اگر ما فرض كنيم آهن، مس، طلا و پلاتين يا هر ماده اي كه در زمين به وزن شناخته شده هيچ يك نه تنهائي نه با نيروي يكديگر قدرت تحمل تجاذب عوالم و افلاك را ندارند و از اين جا محقق مي شود كه صلابت و محكمي فضا از هر چه تصور شود هزارهزار برابر بيشتر است.

و خلاصه سخن اين است كه اگر سؤال شود پس از آسمان چيست گفته مي شود امواج آفتاب ها و منظومه ها و مجاري افلاك و چنانچه سؤال شود پس از آنها چيست گفته مي شود تاريكي و اين تاريكي رنگ جسم صلب سختي قوي و متين و محكم است كه سختي آن بالاتر از سختي تمام مواد است.

اين آخرين اطلاع بشر از عوالم كون بوده و امروز هم گفته مي شود كه محيط اين شموس و كهكشان ها و سحابي ها و شعريان كه در محيط عرش قرار دارند فضائي است كه همه اين كواكب را احاطه نموده است و آن فضا سخت و صلب و محكم ترين مواد عالم است نهايت غيرمحسوس است.

شگفت آور اين است كه فيلسوف و استاد علوم طبيعي و فلكي امريكا سيلربان مي گويد ثابت شده كه فضاء آن عالمي است كه تمام كائنات در آن تسبيح خدا مي گويند و آن فضا كروي شكل است.

و قطر اين كره 000 / 000 / 000 / 000 / 532 ميل است يعني 35 هزار ميليون بيشتر از مسافت بين زمين و آفتاب است.

و اين قياس كمترين رقمي است كه علماء توانسته اند حساب كنند و در سال 1924 م رصد نموده و حساب كرده اند.

در حقيقت مقياس صحيح رصد فلكي غيرقابل امكان است زيرا عالم انتهائي ندارد و آنچه متناهي است بعد آن غيرقابل حساب است و باز از وراي فضاي سخت و صلب خبري ندارد.

انشتين به اين حقيقت اعتراف نموده كه وراي اين كرات مشهوده كره ي فضا است كه تمام كائنات در آن قرار دارند و به تسبيح حق سير تكويني مي نمايد ولي آيا پس از كره ي فضا كره ديگري موجود است يا خير بشر بي خبر است و مي توان از آيه ي كريمه (الحمد لله الذي خلق السموات و الارض و جعل الظلمات و النور) چنين استنباط كرد كه بالاي آسمان ها و زمين و محيط به اين منظومه ها اول تاريكي است و بعد نور است و فضا همان اصل ماده است كه انشتين گفته و پس از او نور است.

علماي طبيعي گويند فضا مشحون بر عنصر آب و عنصر هوا است - و بالاتر از آنها ماهي و مرغ هاي پرنده و گرما و سرما و بادها و ابرها و عجايب ديگر عالم آفرينش است و با همين منطق مي توان گفت كه خلاء محال و عالم پر از امواج مواد و عناصر است و اين موضوع را مولي الموحدين در خطبه توحيديه چنان تشريح و تصريح فرموده كه هيچ عالم هيوي نمي تواند بدين خوبي بيان نمايد.

فضا ظرف ميدان افلاك و كرات آسماني است كه مانند خيابان هاي زميني راه هاي دوراني و گرداگرد معيني دارد و ستارگان و كرات در آن مسير حركت مي كنند و نكته قابل توجهي كه امام عليه السلام در خطبه خود فرموده اين است كه ارواح مجردات و فرشتگان و صفوف ملائكه با آن عظمت جثه ها در اين فضا هستند و هر دسته و طبقه مأمور گردانيدن گوشه اي از چرخ هستي مي باشند ولي ابتدا و انتهاي اين فضا براي درك بشر غيرقابل فهم است فقط خدا مي داند و بس پيغمبران هم يا نمي دانستند يا نگفته اند - تصور كرات و كهكشان ها بدين عظمت در اين فضا مانند يك دسته طيور در فضاي مجاور ما مي باشند.