بازگشت

مناظره ي امام جعفر صادق با ابوحنيفه


در زندگينامه هاي پيشوايان بزرگوار (ع) سخن از احتجاجات (مناظره هاي) آنها با دهري ها (مادي ها) و مردم فرقه هاي ديگر به ميان آمد. براي نمونه يكي از مناظره هاي قاطع و كوبنده و در عين حال مختصر حضرت صادق (ع) را نقل مي كنيم تا به درجه ي قدرت كلام و منطق امام (ع) تا حدي پي بريد كه (مشت نمونه ي خروار است).

روزي ابوحنيفه [1] براي ملاقات با امام صادق (ع) در خانه ي امام آمد، و اجازه ي ملاقات خواست امام اجازه نداد. ابوحنيفه گويد: دم در مقداري توقف كردم تا اينكه عده اي از مردم كوفه آمدند، و اجازه ي ملاقات خواستند، به آنها اجازه داد. من هم با آنها داخل خانه شدم وقتي به حضورش رسيدم گفتم: «شايسته است كه شما نماينده اي به كوفه بفرستيد و مردم آن سامان را از ناسزا گفتن به اصحاب محمد نهي كنيد. بيش از ده هزار نفر در اين شهر به ياران پيامبر ناسزا مي گويند».

امام: مردم از من نمي پذيرند.

ابوحنيفه: چگونه ممكن است سخن شما را نپذيرند در صورتي كه شما فرزند پيامبر خدا هستيد؟

امام: تو خودت يكي از همانها هستي كه گوش به حرف من نمي دهي. مگر بدون اجازه ي من داخل خانه نشدي؟ و بدون اينكه بگويم ننشستي؟ و بي اجازه شروع به سخن گفتن ننمودي؟ شنيده ام كه تو بر اساس قياس فتوا مي دهي [2] .

ابوحنيفه: آري.

امام: واي بر تو اولين كسي كه بر اين اساس نظر داد شيطان بود. وقتي كه خداوند به او دستور داد كه به آدم سجده كند، گفت: من سجده نمي كنم، زيرا كه مرا از آتش آفريدي و او را از خاك و (آتش گرامي تر از خاك است).

(سپس امام براي باطل بودن قياس مواردي از قوانين اسلام را كه بر خلاف اين اصل است ذكر نمود) و فرمود:

به نظر تو كشتن كسي به ناحق مهمتر است يا زنا؟

ابوحنيفه گفت: كشتن كسي به ناحق.

امام: بنابراين اگر عمل كردن به قياس صحيح باشد، پس چرا براي اثبات قتل دو شاهد كافي است ولي براي ثابت نمودن زنا چهار شاهد لازم است؟ آيا اين قانون اسلام با قياس سازگار است؟


ابوحنيفه: نه.

امام: بول كثيف تر است يا مني؟ [3] .

ابوحنيفه: بول.

امام: پس چرا خداوند در مورد اول مردم را به وضو گرفتن امر كرده، ولي در مورد دوم دستور غسل كردن صادر فرموده؟ آيا اين حكم با قياس سازگار است؟

ابوحنيفه: نه.

امام: نماز مهمتر است يا روزه؟

ابوحنيفه: نماز.

امام: پس چرا بر زن حائض قضاي روزه واجب است ولي قضاي نماز واجب نيست؟ آيا اين حكم با قياس سازگار است؟

ابوحنيفه: نه.

امام فرمود: شنيده ام كه اين آيه را (ثم لتسئلن يومئذ عن النعيم) [4] يعني (در روز قيامت به طور حتم از نعمتها سؤال مي شويد) چنين تفسير مي كني كه: خداوند مردم را از غذاهاي لذيذ و آبهاي خنك كه در فصل تابستان مي خورند مؤاخذه و بازخواست مي كند.

ابوحنيفه گفت: درست است من اين آيه را اين طور تفسير كرده ام.

امام فرمود: اگر مردي تو را به خانه اش دعوت كند و با غذاي لذيذ و آب خنكي از تو پذيرايي كند و بعد براي اين پذيرايي به تو منت بگذارد، درباره ي چنين كسي چگونه قضاوت مي كني؟


ابوحنيفه گفت: مي گويم آدم بخيلي است.

امام فرمود: آيا خداوند بخيل است تا اينكه در روز قيامت در مورد غذاهايي كه به ما داده ما را بازخواست كند؟

ابوحنيفه گفت: پس مقصود از نعمتهايي كه قرآن مي گويد انسان مؤاخذه مي شود چيست؟

امام فرمود: مقصود نعمت دوستي ما خاندان رسالت و اهل بيت است [5] .


پاورقي

[1] نامش نعمان بن ثابت رئيس فرقه ي حنفي (يكي از چهار مذهب اهل سنت).

[2] سنجش دو مطلب كه هر كدام حكم جداگانه اي دارد با هم مثل اينكه بگوئيم: هر گردي گردوست.

[3] آبي كه از مرد در موقع شهوت خارج مي شود.

[4] سوره ي تكاثر آيه 8.

[5] مناظره، محمدي ري شهري، ص 130، به نقل از بحارالانوار.