اميدواري به لطف الهي به اين معنا نيست كه انسان از كار و كسب و تلاش و تجارت دست بردارد و بپندارد كه خارج از نظام مادي جهان و قانون علت و معلول مي تواند به زندگي مادي خود رونق ببخشد يا به مراتب عالي معنوي برسد.
امام صادق(ع) فرمود: أبي الله أن يجري الاشياء الاّ بأسباب فجعل لكل شيءٍ سبباً؛[46] اراده و خواست خدا بر اين قرار گرفته است كه همه چيز بر اساس قانون علّي و معلولي و نظام اسباب و مسببات جريان يابد. به همين جهت براي پيدايش هر چيزي و پديده اي، علتي قرار داده و راهي تعيين فرموده است.
اين سخن امام صادق(ع) برگرفته از آية 3 سورة طلاق است كه مي فرمايد: قد جعل الله لكل شيء قدراً؛ خداوند براي هر چيزي، اندازه (و راه و قانوني) قرار داده است.
توكل به خدا و به لطف او اميدوار بودن به معني ژرف نگري و بلند نظري و عدم وابستگي به قدرتي غير از خدا است. به بيان ديگر: هر خاصيت و اثري كه در علل و عوامل مادي و غير مادي وجود دارد و هر قدرتي كه درانسان و ابزارهاي مصنوع او موجود است، همه اش از خدا است. انسان بايد با بكارگيري عقل و تدبير، به سعي و تلاش منظم و برنامه ريزي شده اش ادامه دهد و به لطف الهي اميدوار باشد تا او را به هدف برساند و بداند كه بر اساس آيه و أن ليس للانسان إلاّ ما سعي3[47] بهره اي براي انسان جز (در ساية) سعي و تلاش نيست.
دعا و اميدواري به لطف الهي بدون حركت و تلاش مثل تيراندازي بدون تفنگ و وسيله تير اندازي است كه جز خيال پروري چيزي نيست. در حديث آمده است: الداعي بلا عمل كالقوس بلاوتر؛[48] دعاي بدون كار و عمل مثل تير انداختن بدون كمان و تفنگ است.
يكي از ياران امام صادق(ع) مدتي خدمتش نرسيده بود. حضرت جوياي حال او شد. عرض كردند: او كار و تجارت را ترك كرده و به عبادت رو آورده است. حضرت فرمود: واي بر او! آيا نمي داند كسي كه كار و كسب را ترك كند، دعايش مستجاب نمي شود.[49]
شخصي كه تأثير گذاري همه علل مادي و معنوي جهان را از خدا مي داند و به وظيفة خود كه كار و تلاش است مي پردازد و به لطف الهي اميدوار است، از سختي ها و موانع نمي هراسد و يأس و ناميدي به خود راه نمي دهد و از شكست هاي موقتي و ظاهري دلسرد نمي گردد، زيرا در مفهوم حقيقي،توكل به خدا و به لطف او دل بستن، صبر و استقامت نهفته است.
در آية 12 سورة ابراهيم، توكل به خدا همراه با صبر واستقامت در برابر حملات و صدمات دشمن ذكر شده است. در آيه اي ديگر مي فرمايد: در برابر وسوسه هاي شيطاني تنها كساني مي توانند مقاومت كنند و از تحت نفوذ وسوسه هايش در آيند كه داراي ايمان و توكل به خدا باشند.[50] از مجموع اين آيات استفاده مي شود كه منظور از اميد داشتن به لطف الهي و توكل به او، اين است كه در برابر عظمت مشكلات، انسان احساس شكست، ضعف و حقارت نكند و دلسرد نشود، بلكه با اتكاي به قدرت بي پايان خداوند و استمداد جستن از لطف او، موانع را پشت سر گذارد، به جلو برود و خود را پيروز و موفق بداند.