مرکز پاسخگويي: مركز تحقيقات سپاه
موضوع اصلي: امامت و تشيع
موضوع فرعي: علم غيب
لطفاً با توجه به حديث زير به اين سؤال بنده پاسخ دهيد كه آيا امام معصوم(ع) علم غيب دارد يا نه؟

سرير ميگويد: »من... در مجلس امام صادق(ع) بوديم كه ايشان با حالت غضب بر ما وارد شد و فرمود تعجب ميكنم از مردماني كه ميپندارند ما غيب ميدانيم. جز خداي تعالي كسي علم غيب نميداند. من قصد كردم كنيزم را ادب كنم و او فرار كرد و در يكي از اتاقها پنهان شد و من ندانستم در كدام اتاق پنهان شده است...«

كتاب »اسم مستأثر در وصيت امام و زعيم اكبر«، آيت الله محمدي گيلاني، انتشارات مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام(ره)




پاسخ:
پاسخ اين است كه امام به طور يقين علم غيب دارد، زيرا دلايل عقلي و نقلي فراواني بر آن دلالت ميكند. از جمله دلايل دال بر علم غيب امام(ع) اين است كه ما معتقديم امام معصوم(ع) از جميع گناهان، لغزشها و خطاهاي عملي و فكري مصون و »معصوم« است. و عصمت بدون داشتن علم غيب و آگاهي از دامهاي شياطين خارجي و داخلي براي مصون ماندن از كيدها و وسوسههاي گناه آلود آنها، ميسر نيست و مهمتر از اين، خود انسان زماني زشتي را زشتي ميداند و از آن دوري ميگزيند كه آن را بشناسد و از عواقب دنيوي و اخروي گناه و زشتي آگاهي لازم داشته باشد.
توضيح آن كه عصمت چنان كه علما گفتهاند، نتيجه دو عامل ايمان قوي و علم و آگاهي دقيق به ماهيت زشتي است. با( - ر.ك: پاسخ به پرسشهاي مذهبي، مكارم شيرازي و جعفر سبحاني، ص 131 - 138، مطبوعاتي هدف، 1377 شمسي. )
اين بيان، اگر نگوييم كه علم غيب »علت تامه« عصمت است، حداقل »جزءالعلة« كه ميباشد و بدون چنين عملي نيل به( - چون بنا بر قولي كه ايمان را همان بصيرت و نورانيت دروني و يا شهود و حضور حقايق (علم حضوري) نزد مؤمن ميداند، علم غيب علّة تامه عصمت ميشود. )
»عصمت كبرا« ممكن نيست.
بر اين اساس، در اين كه امام(ع) هم - مانند پيامبر(ص) - علم غيب دارد شك و اختلافي نيست و اگر ميان علما اختلافي هست (كه ظاهراً اختلاف هم هست) در كميت و كيفيت علم غيب امام(ع) است.
اتفاقاً در همان حديث منقول از امام صادق(ع) (كه اصل آن در كتاب الحجة اصول كافي ميباشد) در دنبال حديث كه بخش كوچكي از آن آورده شد (چون حديث مفصلتر است) به ابعاد وسيع و عميق علم امام(ع) تصريح شده است.
اما اين كه با اين حال، چرا امام(ع) در آغاز اين حديث، علم غيب را از خود نفي كرده است، به نظر ميرسد كه مراد، علم غيب مطلق و بالاحاله و بالاستقلال باشد؛ زيرا پيامبر و امام(ع) علم و آگاهيشان از غيب، با اذن و اراده الهي است نه به صورت مطلق و بدون حساب و كتاب. چنين علم غيبي، مخصوص خداوند متعال است و بس. گواه روشن آن، اين است كه خداوند در آيه 85 سوره اسراء علم پيامبر(ص) را هم ناچيز ميداند.
احتمال هم دارد كه امام(ع) از روي تقيه علم غيب داشتن خويش را انكار كرده باشد و يا اين كه شيعيان ضعيفالعقلي بودهاند كه به امام نسبت الوهيت و خدايي ميدادند و لذا امام غيب دانستن خويش را مورد انكار قرار داده است.
( - ر.ك: اصول كافي، ترجمه و شرح، سيد جواد مصطفوي، ج 1، ص 378 - 380، انتشارات مسجد چهارده معصوم، تهران. )
در هر صورت، آنچه مسلم است اين است كه ائمه (ع) علم غيب دارند و آگاهي آنان از غيب هم اجمالاً به اين صورت است كه هرگاه لازم باشد و يا خود بخواهند ميتوانند با اذن و اراده الهي از غيب آگاهي يابند.
( - براي آگاهي بيشتر در زمينه علم امام(ع)، از جمله ر.ك به علم امام(ع)، علامه محمد حسين مظفر، ترجمه علي شيرواني هرندي)