مرکز پاسخگويي: فرهنگ ومعارف قرآن
موضوع اصلي: امامت و تشيع
موضوع فرعي: شرح حديث
محتواي حديث زير از امام صادق چيست: ''تفقّهوا في الدّين، فانّه من لم يتفقّه في الدّين فهو اعرابي''؟


پاسخ:
1. لازمة آميختگي جهتگيريهاي دين، با همه عرصههاي زندگي انسان، آن است كه او با آموزههاي آن آشنا شود، زيرا بدون آشنايي و داشتن آگاهيهاي لازم، عمل به آنها نيز بي معنا است. اين آشنايي، آن اندازه مورد توجه و اهميّت قرآن كريم بوده كه با وجود برتري تزكيه بر تعليم كه سبب شده است سه بار در قرآن كريم بر آن مقدم شود، ولي از سوي ديگر به دليل زمينه ساز بودن تعليم براي تزكيه، در اين كتاب الهي، يادگيري آموزههاي ديني يك بار، بر تزكيه پيشي گرفته است.(سورة بقره (2)، آية 129.) مفهوم پيشگيري مزبور آن است كه حتّي رهتوشة تزكيه نيز، تعليم و يادگيري معارف ديني است.
2. افزون بر آيههاي مربوط به تعليم و تزكيه، به تفقّه و فهم عميق معارف ديني نيز، در قرآن كريم تصريح شده است: ''فَلَوْلاَنَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَـآغفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِي الدِّين;(توبه،122) چرا از هر گروهي از آنان، ]فقط[ طايفهاي ]براي جهاد[ نميروند ]و بقيه در مدينه نميمانند[، تا در دين ]و معارف و احكام اسلام[، آگاهي يابند.'' تفقّه و فهم دين، آن قدر پُر اهميت است كه در اين آيه شريف سفارش شده، همه براي جهاد از مدينه خارج نشوند، بلكه تعدادي از آنها،
براي فهم دين، نزد پيامبر در مدينه بمانند تا آموختههاي خود را به سايرين انتقال دهند.''
پيداست مراد از تفقّه و يادگيري عميق دين نيز، تنها احكام و فروعات ديني را در بر نگرفته، بلكه همه آموزههاي آن را شامل ميشود.(تفسير الميزان، علامه طباطبايي;، ج 9، ص 428، دارالكتب الاسلامية.)
3. با توجه به اهميّت ياد شده دربارة تفقّه در دين، در روايات امامان معصوم:، دربارة كساني كه نسبت به آن كوتاهي ميكنند، تعبيرهاي گوناگوني شده كه به نمونههايي از آن اشاره ميشود:
الف ـ قال الصادق: من اراد التجارة، فليتفقه في دينه ليعلم ما يحلّ له ممّا يحرم عليه، و من لم يتفقه في دينه ثم اتّجر تورطّ الشبهات; امام صادقفرمود: كسي كه قصد تجارت دارد، در دين خود، تفقّه نمايد تا بدين طريق، حلال خود را از حرام آن، باز شناسد و كسي كه بدون تفقّه در دين خود، به تجارت بپردازد، در ]مالها و درآمدهاي[ شبههناك، غوطهور ميشود.''(وسائل الشيعه، شيخ حر عاملي;، ج 17، ص 382، مؤسسه آل البيت.)
ب ـ قال ابوعبدالله: لا خير فيمن لا يتفقه من اصحابنا يا بشير; امام صادقخطاب به بشير فرمود: از ياران ما، كساني كه در دين تفقّه نميكنند، هيچ خيري در آنها وجود ندارد.''(همان، ج 21، ص 477.)
از جمله روايات ديگر، همان است كه در پرسش شما مطرح شده و آدرس آن هم عبارت است از: بحار الانوار، علامه مجلسي;، ج 1، ص 215، چاپ بيروت.
4. مراد از اعرابي، يعني بياباننشين، و كساني كه از تمدّن، زندگي اجتماعي و ضرورتهاي آن به دورند;(الميزان، پيشين، ص 390.) شيوه زندگي اين اشخاص، به دليل دوري از آموزههاي دين، با تعاليم آن منطبق نبوده; از اين رو، به كساني كه با دين آشنايي ندارند، به اعرابي تعبير شده است.