براي روشن شدن فرق ميان مؤمن و مسلمان در واقع لازم است معناي آن دو را از نظر منابع اسلامي يعني قرآن و روايات بررسي كنيم.
در قرآن كريم مي خوانيم: «قالت الاعراب آمنا قل لم تومنوا و لكن قولوا اسلمنا و لما يدخل الايمان في قلوبكم»(1). عدّه اي از عبرب ها آمدند خدمت رسول خدا((صلي الله عليه وآله)) و براي اينكه منّت بگذارند بر آن حضرت گفتند ما ايمان آورديم و مؤمن شديم از طرف خداوند به پيامبر وحي رسيد كه بگو به آنها كه ايمان نياورديد ولي بگوييد اسلام آورديم و مسلمان شديم و هنوز ايمان در دل هاي آنان راه نيافته است. پيداست كه مرحلهئ ايمان بالاتر از اسلام است و همچنين مقام مؤمن بالاتر از مسلم مي باشد.
در روايات نيز چنين آمده است(2). امام صادق((عليه السلام)) فرموده است: «ان الاسلام قبل
ـــــــــــــــــــــ
1 - سوره الحجرات، آيه 14.
2 - اصول كافي.


الايمان و عليه يتوارثون و عليه يتناكحون و الايمان عليه يثابون; مرتبه ي اسلام قبل از ايمان است زيرا اسلام آوردن و مسلمان شدن باعث مي شود كه شخص اسلام آورنده ارث ببرد و ازدواج كند با مسلمانان و مال و جانش در حفظ اسلامي باشد و محترم است ولي قبل از اسلام آوردنش چنين نيست. امّا ايمان آوردن و مؤمن شدن باعث مي شود كه طبق اعمال و رفتارش اگر خوب باشد ثواب داده شود.»
و در روايات ديگر آن حضرت مي فرمايد: «و الاسلام غير الايمان و كل مؤمن مسلم و ليس كل مسلم مؤمنا; فرمود اسلام غير از ايمان است و هر مؤمني مسلم هم هست ولي هر مسلمي مؤمن نيست»(1).
بنابراين ايمان مرحله كامل شخص مسلمان در عقيده است; زيرا انسان اوّل مسلمان مي شود; يعني شهادتين را بر زبان جاري مي كند و مي گويد: «اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمّد3 رسول الله((صلي الله عليه وآله))» كه معناي اسلام ارتباط به زبان دارد يعني قبول
ـــــــــــــــــــــ
1 - تفسيرالميزان، ج 18، ص 364.


اسلام بكند و از جهت زبان شهادت به يگانگي پروردگار و نبوّت پيامبر اسلام بدهد و ضمناً متابعت ظاهري هم داشته باشد; خواه اعتقاد و عقيده قلبي به آنچه به زبان آورده داشته باشد، خواه نداشته باشد و با همين گفتن شهادتين خونش و مالش محترم است چون مسلمان است در صورتي مؤمن است كه به آنچه مي گويد اعتقاد هم داشته باشد و ايمان مربوط به قلب است يعني به آنچه مي گويد عقيده قلبي پيدا كند. در برابر گفتار خدا و رسول او تسليم باشد.
يادآوري اين نكته هم لازم است كه در مواردي، كلمه مسلم به معني تسليم شونده در برابر فرمان خدا به كار مي رود. روشن است كه مسلم به اين معني با مؤمن يكي خواهد بود چرا كه تنها مؤمن است كه تسليم كامل در برابر فرمان خداست و جز با تسليم فرمان خدا، انسان مؤمن كامل نمي شود.