گفتني است كه : 1- برزخ به چيزي مي گويند كه بين دو چيز ديگر قرار گرفته و حايل شده باشد و همين معنا در فرهنگ لغات ديگر نيز آمده است ( مقاييس ،مجمع البحرين ، التحقيق في لغات القرآن و ...) . بنابراين برزخ مانع و حد ومرز بين دو امر است . اما منظور از آن در اصطلاح شرع چيست ؟ در قرآن مجيدآمده است : ( ( و من ورايهم برزخ الي يوم يبعثون ؛ و پشت سر آنان برزخ است تا روزي كه برانگيخته مي شوند ) ) ، ( مومنون ، آيه 100 ) . ( ( ورا ) ) در اين آيه به معناي پيش رو است و نظير آن در اين آيه هست كه : ( ( و كان وراهم ملك ياخذ كل سفينه غصبا؛ پيش روي آنان فرمان روايي بود كه دستش به هر كشتي مي رسيد به يغما مي برد ) ) ، ( كهف ، آيه 79 ) . در حديثي امام صادق ( ع ) فرموده است : ( ( البرزخ القبر و هو الثواب والعقاب بين الدنياوالاخره ؛ برزخ همان عالم قبر است و ثواب و عقابي كه در بين دنيا وآخرت وجود دارد ) ) ، ( تفسير نورالثقلين ، ج 3، ص 553، حديث 122 ). پيامر اكرم ( ص ) نيز فرموده اند : ( ( القبر اما روضه من رياض الجنه او حفره من حفر النيران ؛ قبر يا باغي است از باغ هاي بهشت يا حفره اي است ازحفره هاي دوزخ ) ) ، ( بحارالانوار، ج 6، ص 205 ) . با اين بيان برزخ از هنگام مرگ انسان شروع شده و تا قيامت ادامه خواهد داشت . 2- تفاوت برزخ با قيامت در جهات گوناگوني است كه به برخي از آنها اشاره مي كنيم : الف ) قيامت بعد از منقضي شدن اين دنيا است ، در حالي كه برزخ با مردن افراد آغاز مي شود .ب ) در عالم برزخ روح با بدن مثالي ( اجساد لطيف ) همراه است كه نه به كلي مجرد است و نه مادي محض ؛ بلكه داراي يك نوع ( ( تجرد برزخي ) ) است و بدين صورت به حيات خود ادامه مي دهد، در حالي كه در قيامت روح با ( ( بدن جسماني ) ) همراه است كه نظير همين بدن مادي دنيوي است . ج ) نعمت هاي بهشتي در قيامت به مراتب از نعمت هاي برزخي والا تر است ؛ هم چنان كه عذاب دوزخي از عذاب برزخي بسي سخت تر است . ابوبصير از امام صادق ( ع ) نقل مي كند كه فرمودند : ( ( مومنان در حالي كه در عالم برزخ برخوردار از نعمت اند، پيوسته مي گويند : ( ( ربنااقم لنا الساعه وانجز لنا ما وعدتنا؛ پروردگارا قيامت را برپا كن و وعده هاي خود را درباره ً ما محقق ساز ) ) . و برعكس مشركان در حالي كه در برزخ معذبندپيوسته مي گويند : ( ( ربنا لاتقم لنا الساعه ولا تنجزلنا ماوعدتنا؛ پروردگاراقيامت را برپا مساز و وعده هاي خود را درباره ً ما محقق نفرما ) ) ، ( بحارالانوار، ج 6، ص 269 و 270 ) . جهت اطلاع بيشتر در اين زمينه ، رجوع كنيد به : 1- پيام قرآن ، ج 5، ص 443 2- منشور جاويد، ج 9، ص 232 3- تفسيرنمونه ، ج 14، ص 310 ;