جزيه يك نوع كمك مالي است از طرف «اهل ذمه» به دولت اسلامي در برابر مسئوليتي كه به منظور تأمين امنيت بر عهده ميگيرد، پرداخت ميگردد. «جزيه» ماليات دولتي است كه از مسلمانان تحت عناوين مختلف: زكات، خمس، صدقات و غيره دريافت ميشود و لذا افراد ناتوان، ديوانگان، كودكان و زنان از پرداخت جزيه معاف هستند، زيرا «جزيه» مانند ماليات بر درآمد است.
امام صادق عليه السلام ميفرمايد:
«جرت السنة ان لا تؤخذ الجزية من المعتوة ولا من المغلوب علي عقله» (وسائل الشيعه، 11، ابواب جهاد عدو، باب 51، حديث 1/100)
[سنت بر اين جاري است كه جزيه از افراد عليل و ناقص العقل دريافت نشود].
«جزيه اندازه ثابت و معيني ندارد، بسته به قدرت و امكانات «اهل ذمه» است. از امام صادق عليه السلام درباره اندازه «جزيه» سئوال شد، فرمود:
«ذلك الي الامام يأخذ من كل انسان منهم ماشاء علي قدر ماله و ما يطيق» (وسائل الشيعه، ج11/114)
[اين بسته به نظر امام است. پيش از آنكه ميزان جزيه را تعيين كند، به وضع آنان رسيدگي ميكند، تا ميزان جزيه كاملاً عادلانه تعيين گردد].
«جرجي زيدان» مورخ معروف مسيحي در كتاب «تاريخ تمدن اسلام» مينويسد: «روميها هر جا را كه ميگشودند، بر مردم آن نقاط ماليات مقرر ميداشتند و ميزان ماليات آنها خيلي بيشتر از جزيه مسلمانان بود. مثلاً هنگامي كه روميان كشور «گل» (فرانسه امروز) را تسخير نمودند، براي هر نفر سالانه نه تا پانزده ليره معين كردند كه مقدار آن درست هفت برابر جزيه مسلمانان ميشد و اين ماليات از تمام طبقات و همه مردم بدو استثناء گرفته ميشد و حتي غلامان زر خريد نيز از دادن آن معاف نبودند».
از اين حكم معلوم ميشود، در اخذ «جزيه» نيز حال «اهل ذمه» مراعات شده است و اين از كمال مدارا و مسالمت و عفو و گذشت مسلمانان حكايت ميكند..
«محمد بن مسلم» ميگويد: از امام صادق عليه السلام سئوال كردم: «اهل ذمه» چه چيز بايد بدهند تا خون و مال آنان حفظ بشود؟
فرمود: «خراج (اگر صاحب يا متصرف اراضي مزروعي باشد).و اگر از آنها «جزيه» (ماليات سرانه) اخذ شود، ديگر از بابت زمين خراج نميپردازند و اگر از بابت زمين «خراج» و ماليات اراضي بپردازند، از «جزيه» ماليات سرانه معاف ميگردند» (وسائل الشيعه، ج11، حديث3/114-115)
از اين روايت معلوم ميشود «اهل ذمه» يا «جزيه» و ماليات سرانه ميپردازند، و يا «خراج» و ماليات اراضي. و لذا بر حكومت اسلامي جايز نيست از اقليتهاي مذهبي غير از يكي از دو (جزيه يا خراج) ماليات ديگري اخذ نمايد، چناچه محمد بن مسلم ميگويد: از امام باقر عليه السلام پرسيدم: از «اهل ذمه»، غير از «جزيه» ماليات از اموال و چهارپايان آنها دريافت ميشود؟ فرمود نه.
بنابراين مقدار «جزيه» در برابر مسئوليتهائي كه حكومت اسلامي موظف به انجام آن است، بسيار ناچيز است. «اهل ذمه» با پرداخت مبلغي ساليانه، علاوه بر اينكه امنيت كامل خود را تأمين ميكنند، از هرگونه وظيفهاي در مورد امور دفاعي و لشكري معاف هستند و همچنين مالياتهائي كه بر طبق قانون اسلام، تحت عناوين مختلف، خود مسلمانان بايد به حكومت اسلامي بپردازند، به آنها تعلق نميگيرد.
مسئوليت مسلمانان در برابر حكومت اسلامي به مراتب سختتر و بيشتر از «اهل ذمه» است، زيرا مسلمانان موظف هستند به عنوان خمس، زكات، خراج و صدقات مبلغي به حكومت بپردازند و در موقع لازم به خدمت سربازي حاضر شوند، در صورتي كه اهل ذمه با پرداخت مبلغي ناچيز از تمام مزاياي حكومت اسلامي استفاده ميكنند و با مسلمانان در يك رديف قرار ميگيرند، در حالي كه مسئوليت حكومت از نظر تأمين امنيت و ايجاد وسائل رفاه و آسايش عمومي نسبت به همه يكسان است.

: آية الله جعفر سبحاني
پرسشها و پاسخها