روز عرفه روز دعا و نيايش است و اگر چه روزه آن روز مستحب است، ليكن اگر روزه گرفتن آن روز موجب ضعف شود، آن گونه كه انسان نتواند دعاهاي اين روز را بخواند، خواندن دعا بر روزه گرفتن مقدم است. (بحار، 94/123 ـ 124)
نقش نيايش در وصول به رحمت بيكران الهي، با بيان امام صادق(ع) كه فرمود: «الدُّعاء كهف الإجابة كما أنّ السّحاب كهف المطر» (كافي، 2/471) به خوبي روشن است. طبق اين بيان نوراني همان طور كه ابر، قرارگاه باران است، دعا نيز قرارگاه اجابت است. به بيان ديگر، اجابت در درون دعاست، همانطور كه باران در نهاد ابر تعبيه شده است، بنابراين، چنانچه كسي با حسن ظن و خالصانه و عارفانه و به نحو عام دعا كند، خدا هم اجابت خواهد كرد. بخش مهمّي از پيروزي انبياي بزرگ(ع) نيز به بركت دعا بوده است؛ زيرا تظاهرات و عمليات، بخش «جسماني» پيروزي را تشكيل مي‎دهد ولي دعا و نيايش «روح» ظفر است؛ چنانكه امام علي‎بن موسي‎الرضا(ع) همواره به اطرافيان خويش مي‎فرمود: بر شما باد به سلاح پيامبران: «عليكم بسلاح الأنبياء» آنگاه در پاسخ اينكه سلاح آنان چه بود؟ مي‎فرمود: دعا. (كافي، 2/471)
دعا تنها چيزي است كه خدا آن را به انسان تمليك كرده است. انسان جز دعا و تضرع در پيشگاه خداوند مالك چيزي نيست: «يا سريع الرضا اغفر لمن لا يملك إلّا الدّعاء» (مفاتيح الجنان، دعاي كميل) از اين رو در برابر دشمن درون، سلاحي جز ناله ندارد: «و سلاحه البكاء» (مفاتيح الجنان، دعاي كميل) دشمن بيرون را مي‎توان با سلاح سبك و سنگين از پا درآورد ولي شيطان و دشمن سرسخت درون را تنها با اشك در برابر خدا مي‎توان رام كرد. بنابراين، كسي كه اهل ناله نيست، مسلح نيست و اگر كسي مسلح نباشد پيروز نخواهد شد؛ زيرا انسان تا زماني كه خود را مي‎بيند، خدا را نمي‎بيند و به درگاه او تضرّع و اظهار عجز نمي‎كند، وقتي ننالد در نبرد با اهريمن درون و بيرون شكست مي‎خورد.
گرچه همة حالات زندگي براي نيايش مناسب است ولي دوران پربار حج و حضور در مواقف آن، شكوه بيشتري براي دعا و تأثير فراوانتري براي نيايش به درگاه پروردگار جهان دارد و چون دعا از ضمير صاف، مورد قبول است و احرام و آهنگ كعبة ازاد و پاك، در تصفية ضمير تأثير به سزايي دارد، نيايش در حج و دعا در مواقف آن بهترين اثرها را به همراه خواهد داشت. از اين رو براي هر برنامه از مناسك حج. دستور ويژه‎اي در مورد نيايش داده شده است و عمدة آن دعاي عرفه در صحراي عرفات و همراه تودة مردم گرد آمده از سراسر جهان و عُشاق مشعر و مشتاقان كوي مناست.
روايات فراواني دربارة اعمال روز عرفه و هنگام وقوف در عرفات، به ويژه كيفيت دعا در آن موقف نقل شده كه بخشي از آنها در خصوص دعاهاي آن روز، مانند دعاي عرفه امام حسين و دعاي امام سجّاد(ع) است و بخشي نيز در اهتمام و ترغيب به دعا كردن به ديگران است، به گونه‎اي كه برخي شاگردان اهل بيت عصمت و طهارت(ع) همه همّ خود را در آن سرزمين كه دعاها در آن مستجاب است، صرف دعا براي غير مي‎كردند.
علي‎بن ابراهيم در اين باره از پدرش نقل كرده كه گفت: عبدالله بن جندب را در عرفات ديدم كه زماني طولاني دست به سوي آسمان بلند كرده، سيلاب اشك از گونه‎هايش بر زمين سرازير بود، به گونه‎اي كه من شخص ديگري را اينچنين در حال مناجات نديدم. هنگامي كه مردم از عرفات عازم مشعر بودند به او گفتم: كسي را بهتر از تو در حال نيايش نديدم. عبدالله گفت: به خدا سوگند در آن حال فقط برادرانم را دعا مي‎كردم؛ زيرا از امام كاظم(ع) شنيدم كه فرمود: كسي كه به دور از چشم برادر (ايماني)اش در حق وي دعا كند از جانب عرش ندا داده مي‎شود كه صدهزا برابر آنچه براي او خواستي نصيب تو خواهد شد: «من دعا لأخيه بظهر الغيب نودي من العرش: ولك مأة ألف ضعف مثله». پس شايسته نبود كه من صدهزار برابر دعاي مستجاب را به خاطر يك دعا كه برآورد شدنش معلوم نيست واگذارم. (كافي، 2/508 و 4/465) مشابه اين نقل، دربارة ديگر صحابه نيز روايت شده است. (كافي، 4/465 ـ 466).

: آية الله جوادي آملي
صهباي حج