مرکز پاسخگويي: مركز فرهنگي نهاد رهبري در دانشگاه ها
موضوع اصلي: اخلاق و عرفان
موضوع فرعي: اخلاص
راه كسب اخلاص و علائم مخلصان چيست؟

پاسخ:
براي كسب اخلاص در اعمال اول بايد نسبت به تعريف اخلاص و مراحل آن شناخت پيدا كنيد. دوم اين كه مراحل اخلاص را به ترتيب مذكور رعايت كنيد و شب و روز مراقب باشيد تا كم كم به رعايت اخلاص عادت كنيد. { تعريف اخلاص: } اخلاص ضد رياست و آن عبارت است از خالص ساختن و قصد از غيرخدا و پرداختن نيت از ماسوي اللَّه، { (معراج السعاده، ملا احمد نراقي، بحث اخلاص) }. امام صادق(ع) مي فرمايند: { ولابدّ للعبد من خالص النية في كل حركة و سكون لانه اذا لم يكن هذا المعني يكون غافلاً والغافلون قد وصفهم اللَّه تعالي فقال: {/ أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُ/} و قال: { أُولئِكَ هُمُ اَلْغافِلُونَ ... }؛ { براي بنده (خدا) در هر حركت و سكوني از خالص ساختن نيت (براي خدا) چاره و گريزي نيست زيرا اگر چنين نباشد غافل است و غافلان را خداوند تعالي اينگونه توصيف فرموده: اينان مانند چهارپايان بلكه گمراه تر هستند و نيز فرموده: اينان همان كساني هستند كه غافلند }»، { (ميزان الحكمه، محمد محمدي ري شهري، ج 3، روايت 4748) }. پاره اي از ويژگي هاي مخلصين: { اول - انجام كار براي خدا: } اين ويژگي از لابلاي تعريف اخلاص - مخصوصاً با توجه به روايت پيش گفته - به دست مي آيد. در روايتي ديگر درباره همين ويژگي حضرت علي(ع) مي فرمايند: { طوبي لمن اخلص للَّه عمله و علمه و حبه و بغضه، و اخذه و تركه، و كلامه و صحته و فعله و قوله }؛ { خوشا به حال كسي كه عمل و علم و حب و بغض و گرفتن و نگرفتن و سخن و سكوت و كردار و گفتارش (همه و همه را) براي خدا خالص گرداند }»، { (همان، روايت 4750) }. { دوم - انجام عبادت براي خدا: } ويژگي اول شامل اين ويژگي هم مي شود ولي به جهت اهميت عبادات جداگانه به يادآوري نياز دارد زيرا عبادات اساسي ترين و مهمترين وسيله پرواز روح مي باشد ازاين رو اگر اخلاص در آن بناشد و ذره اي غير خدا و ريا در نيت باشد نه تنها پرواز روح نيست بلكه حرام و تمام عمل عبادي باطل مي گردد مانندآن نجاستي است كه اگر ذره اي از آن در يك ديگ بزرگ غذا باشد همه غذا را نجس مي كند به آن خاطر بحث زير لازم و ضروري مي باشد. اخلاص در عبادات چندين مرحله دارد: { 1- پاكسازي عمل از ريا: } ريا نيز بر چند قسم است: الف) محض ريا يعني عمل فقط و فقط براي نشان دادن به مردم انجام گيرد. ب ) انضمام ريا يعني انجام عملي كه هم در آن قصد قربت و هم قصد ريا و نشان دادن به مردم باشد. ج ) ريا در بعضي از اجزاء عمل چه آن بعضي واجب باشد يا مستحب. د ) ريا در مكان عمل گرچه خود عمل براي خدا باشد مثل خواندن نماز در صف اول جماعت كه انتخاب صف اول ريايي باشد. ه ) ريا در زمان عمل گرچه خود عمل براي خدا باشد مثل خواندن نماز اول وقت كه انتخاب زمان اول وقت از روي ريا باشد. و ) ريا در وصف عمل مثل خواندن نماز با تأني و خشوع كه اين تأني و خشوع از روي ريا باشد. اگر تمام اين اقسام ريا نسبت به عمل عبادي (عملي كه در آن قصد قربت شرط است مثل نماز) باشد هم حرام و هم مبطل عمل است البته با اختلاف كمي در فتاوا، { (عروةالوثقي، سيد محمد كاظم طباطبايي يزدي، ج 1، ص 470 تا 472، بحث نيت نماز) }. { 2- پاكسازي عمل از رياي بعد از عمل: } گاهي عملي مخلصانه انجام مي گيرد ولي بعد از اتمام عمل صاحب عمل كاري مي كند و يا سخني مي گويد كه به ديگران بفهماند فلان عمل را انجام داده ام اين نوع ريا گرچه مبطل عمل عبادي نيست، اخلاص را شائبه دار مي كند. اين خوشايند نفساني و چشم بر ستايش ديگران دوختن مذموم است در قسمتي از روايتي مي فرمايد: { ... و يحرص في كل امره علي المحمدة... }، { (ميزان الحكمه، روايت 6807) }. يكي از علايم رياكار اين است كه در هر كاري حريص بر ستايش (شنيدن) ديگران است. ديگران او را مشغول به نماز مي بينند او در همان وسط عمل خوشحال مي شود و به خود مي بالد گرچه عجب را حرام شرعي و باطل كننده عمل نمي دانند. بعد از انجام عمل: يعني كسي بعد از عمل از اين كه ديگران بفهمند فلان عمل را انجام داده است خوشحال مي شود. اين قسم نيز مرحله اي از اخلاص را شائبه دار و آلوده مي سازد گرچه مثل قسم قبلي حرام شرعي و مبطل عمل نيست. { 3- زهد قلبي: } حضرت علي(ع) مي فرمايند: { الزهد سجية المخلصين }؛ { زهد، خلق و خوي مخلصين است }»، { (ميزان الحكمه، ج 3، روايت 4789) } و اين ويژگي بسيار بلند و بالاست كه از توان همت هاي معمولي بسي فراتر است و دست هر كسي به آن نخواهد رسيد زيرا زهد قلبي يعني بي رغبتي دل نسبت به غير خدا اگر كسي به اين مقام رسيد فقير و غني برايش يكي است. در اين مرحله انسان مخلص قلبش از رغبت به غير خدا خالص مي گردد و اين خود وقتي حاصل مي شود كه انسان يقين قلبي داشته باشد زيرا حضرت مي فرمايند: { اصل الزهد اليقين... }؛{ ريشه زهد يقين است }»، { (همان، ج 4، رويات 7725) } و نيز مي فرمايند: { يستدل علي اليقين بقصر الامل و اخلاص العمل والزهد في الدنيا }؛ { سه چيز دليل بر يقين است: 1- آرزوي كوتاه، 2- اخلاص در عمل، 3- زهد در دنيا» } يعني هر كدام از اينها از يقين سرچشمه مي گيرد و يقين به قدري گران و ناياب است كه امام صادق(ع) مي فرمايند: { ما اوتي الناس اقل من اليقين }؛ { چيزي كمتر از يقين به مردم داده نشد }»، { (همان، روايت 22625) } بنابراين زهد فرع بر يقين است و داشتن يقين هم امري است بسيار مشكل. تذكر اين نكته ضروري است كه اين يقين آن يقين عرفي و معمولي رايج در زبان مردم نيست بلكه يك حال بلند معنوي و عرفاني است كه با سال ها رياضت شرعي حاصل مي شود. اين ويژگي سوم بلندترين ويژگي هاي مخلصين است كه خود نيز داراي مراتبي است. هر طالب كمالي بايد اين مراحل و ويژگي ها را در خود احياء كند تا در سايه اخلاص و بالا بردن ميزان آن به كمالات عالي انساني برسد.