بهترين و شايسته ترين شيوة امر به معروف و نهي از منكر تبليغ عملي است متأسفانه اصرار بيش از حد بر شيوة تبليغ زباني و گفتاري نتيجة مطلوبي بهمراه نداشته است.
امام صادق (ع) مي فرمايد:
كونوا دعاده للناس بغير السنتكم ليروا منكم الورع و الاجتهاد و الصلاه و الخير فآن ذلك داعيه. اصول كافي، ج1، ص78
دعوت كنندگان مردم به سوي ما باشيد اما نه زبانتان (بلكه با عملتان) به گونه اي باشيد كه مردم از شما پاكدامني و تلاش و كوشش و نماز و نيكي را ببينند كه اين روش بهترين شيوة دعوت است شيوه و روش ائمه معصومين (ع) مبني بر همين پايه استوار بوده است. قرآن كريم مي فرمايد:
ادع الي سبيل ربك بالحكمه و العوعظه الحسنه نحل، 125
به راه پروردگارت دعو ت كن با [ابزار] حكمت و موعظة نيكو. خداي عزوجل زماني كه موسي و هارون (ع) را به سوي فرعون مبعوث مي فرمايد به آنان امر مي كند كه:
اذهبا الي فرعون انه طغي فقولوا اله قولاً ليناً لعله يتذكر او يخشيسوره طه، 43و 44
به سوي فرعون برويدكه همانا او گردن كشي و طغيان كرده است پس با او با نرمي سخن بگوييد شايد متنبه شود يا از خداي عزوجل بترسد.
مرحوم شهيد آيت الله مطهري در كتاب سيري در سيرة نبوي بحث مبسوطي پيرامون رفتار تبليغي پيامبر گرامي اسلام آورده اند كه مطالعة آن خالي از لطف نيست. قدر متيقن اين است كه بايد با چهرة منكر برخورد شود و آن را انكار نمود ولي رعايت شيوه ها و ظرافتها و شرايط و روشها از ابزار اساسي آمر به معروف و ناهي از منكر است بطور مثال محيط دانشگاه يك محيط علمي و فرهنگي است. اگر مباحث امر به معروف و نهي از منكر در اين گونه محيطها به زبان استدلالي و عملي و با ارائه مباني و براهين صورت گيرد قطعاً مؤثرتر خواهد بود و كارايي خواهد داشت بر عكس، استفاده از اين شيوه ها در محافل عاميانه مؤثر
و مطلوب نيست. در بعضي از شرايط و محيطها بايد از ابزار شدت بهره جست كه اين ابزار در محيطهاي دانشگاهي مؤثر نيست.
اگر لطافت روح انسان و ظرفيتهاي او مدنظر قرار گيرد و آنگونه كه در روايات ما آمده است كه نحن معاشر انبياء امرنا ان نكلم الناس علي قدر عقولهم ما گروه انبياء فرمان يافتيم كه با مردم به اندازة فهم و عقلشان سخن بگوييم. اگر اين اصل در امر و نهي مدنظر قرار گيرد و اگر آنگونه كه تاريخ مي نويسد:
وقتي پيغمبر اكرم معاذ بن جبل را به يمن براي دعوت و تبليغ مردم فرستاد به او چنين كرد:
يا معاذ بشر و لاتنفر، يسر و لاتعسر
[يعني] براي تبليغ اسلام مي روي. اساس كارت تبشير و مژده و ترغيب باشد، كاري كن كه مردم مزاياي اسلام را درك كنند و از روي ميل و رغبت به اسلام گرايش پيدا كنند. نكته اي كه پيغمبر اكرم اشاره كرد اين بود كه كاري نكن كه مردم را از اسلام فرار بدهي و متنفر كني. مطلب را طوري تقرير نكن كه عكس العمل روحي مردم فرار از اسلام باشد و اين چه نكتة بزرگي است (استاد شهيد مطهري، مجموعه آثار، ج16، ص155ـ157)