حقيقت ايمان تسليم در ظاهر و باطن، در برابر حق و عبارتست از اظهار خضوع و قبول شريعت و آن چه رسول گرامي آورده و آن اعتقاد و تصديق قلبي ميباشد و امري اكتسابي است.
ايمان داراي درجات و مراحلي است چنان كه قرآن كريم ميفرمايد: ...لِيَزْدَادُوَّاْ إِيمَـَنًا مَّعَ إِيمَـَنِهِم...;(فتح،4)...تا ايماني بر ايمانشان افزوده شود... .
آيه مذكور تأكيدي بر اين حقيقت است كه انسان همواره ميتواند مراحل كمال و درجات ايمان را بپيمايد.
حضرت امام صادق ميفرمايد: ايمان ده درجه دارد همچون نردبان كه پله پله از آن بالا ميروند.(ر.ك: بحارالانوار، علامه مجلسي;، ج 66، ص 165، مؤسسة الوفأ، بيروت.)
آن حضرت در حديث ديگري ميفرمايد: خداوند ايمان را بر هفت سهم تقسيم كرده: نيكي، صدق، يقين، رضا، وفا، علم و حلم، سپس آن را در ميان مردم توزيع نموده، كسي كه تمام اين هفت سهم را دارد مؤمن كامل و متعهد است و براي بعضي از مردم يك سهم، دو سهم و بعضي سه سهم قرار داده، تا به هفت سهم ميرسد.
سپس امام ميافزايد: آن چه وظيفة صاحب دو سهم است، بر دوش صاحب يك سهم حمل نكنيد، و آن چه مربوط به صاحب سه سهم است بر دوش صاحب دو سهم ننهيد مبادا بارشان سنگين شود و به زحمت افتند.(ر.ك: الكافي، محمد بن يعقوب كليني;، ج 2، ص 42، دارالكتب الاسلامية / تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 22، ص 29ـ30، دارالكتب الاسلامية، تهران.)
ب) برخي از راه هاي زياد شدن ايمان عبارتند از:
1. علم و آگاهي; اين عامل در تقويت و افزايش ايمان مؤثر است; زيرا جهل سرچشمه كفر و بي ايماني است و بيشتر دوزخيان جاهلان هستند.
2. عمل به دستورهاي خداوند متعال; انجام واجبات و ترك محرمات و به جا آوردن مستحبات ميتواند عامل افزايش ايمان باشد. حضرت امام صادق ميفرمايد: ...الايمان عمل كله...; ايمان تمامياش عمل است.(ر.ك: الكافي، همان، ص 33.)
بنابراين، انسان براي زياد شدن ايمان بايد راههاي عملي مانند: توبه، مشارطه، مراقبه، محاسبه و... را طي كند.
3. مبارزه با وسوسه هاي شيطان; قرآن كريم ميفرمايد: ...وَ لاَتَتَّبِعُواْ خُطُوَ َتِ الشَّيْطَـَنِ إِنَّهُو لَكُمْ عَدُوُّ مُّبِينٌ ;(بقره،168)... و از گامهاي شيطان پيروي نكنيد چه اين كه دشمن آشكار شماست.
4. مبارزه با هواهاي نفساني; خداوند متعال ميفرمايد: ...ولا تَتَّبِعِ الهَويَ فَيُضِلَّكَ عَن سَبيلِ اللّهِ اِنَّ الَّذينَ يَضِلّونَ عَن سَبيلِ اللّهِ لَهُم عَذابٌ شَديدٌ بِما نَسوا يَومَ الحِساب ;(ص،26)...و از هواي نفس پيروي مكن كه تو را از راه خدا منحرف سازد، كساني كه از راه خدا گمراه شوند، عذاب شديدي به خاطر فراموش كردن روز حساب دارند.
ج) همة مؤمنان بهشتي دربهشت در كمال و نهايت آسايش در جوار رحمت حق به پروردگار خويش عشق ميورزند و هر چه در آن جا هست خوبي محض است، و بندگان مؤمن در تمام درجات و هر كس نسبت به درجه اي كه در آن قرار دارد نسبت به خداوند متعال داراي معرفت و شناخت است و به نسبت مقام و درجه خود، حجابي بين او و خداوند متعال نيست; ولي درجات پايينتر نسبت به درجات بالاتر، ميتوان گفت كه به نسبت تفاوت مابين اين درجات، حجاب وجود دارد.
قرآن كريم ميفرمايد: وُجُوهٌ يَوْمَغذٍ نَّاضِرَة # إِلَيَ رَبِّهَا نَاظِرَةٌ ;(قيامت،22و23) در آن روز صورتهايي شاداب و مسرور است و به پروردگارش مينگرد!
بنابراين، بهشتيان به خداوند نگاه ميكنند، ولي نگاهي با چشم دل و از طريق شهود باطن است.
پيامبر اكرم مي فرمايد: هنگامي كه اهل بهشت وارد بهشت ميشوند، خداوند متعال ميفرمايد: چيز ديگري ميخواهيد بر شما بيفزاييم؟ آنها ميگويند: آيا روي ما را سفيد نكردي؟ (و همه چيز به ما ندادي) آيا ما را وارد بهشت ننمودي؟ و رهايي از آتش نبخشيدي؟ در اين هنگام حجاب ها كنار ميرود (و خداوند را با چشم دل مشاهده ميكنند و در آن حال چيزي محبوبتر نزد آنان از نگاه به پروردگارشان نيست.)(ر.ك: تفسير قرطبي، محمد بن احمد الانصاري القرطبي، ج 8، ص 330، مؤسسة التاريخ العربي، بيروت.)