مرکز پاسخگويي: فرهنگ ومعارف قرآن
موضوع اصلي: اهل بيت
موضوع فرعي: نام علي عليه السلام
با وجود آيات زيادي كه در شأن حضرت علي نازل شده، پس چرا نام آن حضرت صريحاً نيامده است؟ اگر در آية مربوط به غدير خم نام امام ميآمد، آيا اختلافي بين اهل شيعه و سني در مورد خلافت بعد از پيامبر پيش مي آمد؟


پاسخ:
هر چند در قرآن آياتي وجود دارد كه به گفته شيعه و اهل سنت، جز بر عليو برخي از امامان: بر هيچ كس ديگري قابل انطباق نيست; همچون آية ولايت (مائده،55)، آية مباهله (آلعمران،61) و... ولي به جهت مصالحي نام آنان بصراحت در قرآن نيامده است. يكي از دليل هاي نيامدن نام امامان: در قرآن اين است كه قرآن فقط كليات مسائل را بيان كرده و تبيين جزئيات آن، به پيامبر(ص) واگذار شده است. شخصي به نام ابوبصير ميگويد: از امام صادق پرسيدم: مردم ميگويند چرا از حضرت عليو اهل بيت او نامي در قرآن كريم نيامده است؟ امام فرمودند: به كساني كه چنين اعتراضي ميكنند، بگوييد همان گونه كه نماز در قرآن آمده، ولي سه يا چهار (ركعت) بودن آن مشخص نشده و پيامبر(ص) آن را براي مردم تفسير كرد; همچنين زكات (در قرآن) نازل شده، ولي مقدار آن مشخص نشده و رسول خدا آن را براي مردم تفسير كرد و... همين طور در قرآن نازل شده است كه أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الاْامْرِ مِنكُم;(نسأ،59) از خدا و رسولش و اولي الامر اطاعت كنيد. اين آيه دربارة علي و حسن و حسين: نازل شده و پيامبر(ص) فرمود: هر كه من مولاي اويم، پس علي مولاي اوست. (يعني همان گونه كه تفسير جزئيات نماز، زكات و حج به پيامبر(ص) واگذار شده كه دستورهاي الهي را به مردم ابلاغ كنند، معرفي أوليالامر نيز به ايشان واگذار شده و پيامبر(ص) نيز آنها را به مردم معرفي كردند.) مثلاً وقتي اين آيه نازل شد جابربنعبدالله انصاري برخاست... امام صادق ساير آيات و رواياتي را كه در اين باره آمده بيان فرمودند.(ر.ك: اصول كافي، شيخ كليني;، ج 1، ص 286، مؤسسة الوفأ.)
يكي ديگر از حكمت هاي نيامدن نام علي و اهل بيت: در قرآن اين است كه در اين كتاب الهي، آياتي دربارة اهل بيت: نازل شده كه بسان تصريح به نام آنان و بهتر از تصريح است; مانند آية 55 سورة مائده كه ميفرمايد: وليّ و سرپرست شما تنها خداوند و پيامبرش و افراد مؤمن هستند. افراد مؤمني كه نماز برپاي داشته و در حال ركوع زكات ميدهند دانشمندان شيعه و اهل سنت نقل كردهاند كه فقط حضرت عليدر حال ركوع انگشتر خود را به فقير داد.(ر.ك: پيام قرآن، آيتالله مكارم شيرازي، ج، ص-213، انتشارات مدرسه اميرالمؤمنين.) در نتيجه تفاوتي نداشت كه خداوند متعال بفرمايد: سرپرست شما خداوند و رسولش و حضرت علي هستند يا اينكه صفاتي را از آن حضرت نقل كند كه منحصر به فرد و فقط بر حضرت علي منطبق باشد. و كسي كه به دنبال حقيقت باشد از هر دو گفتار يك مطلب را ميفهمد; با اين تفاوت كه اگر نام حضرت علي بصراحت در قرآن ميآمد، به احتمال قريب به يقين نااهلان قرآن را تحريف كرده، به سبب دشمني با آن حضرت و محو و حذف نام ايشان از قرآن، در قرآن دست ميبردند، چنان كه تا مدتي تدوين احاديث پيامبر اكرمرا به همين منظور ممنوع كردند; ولي در صورتي كه با ذكر اوصاف گفته شود، ديگر افراد نااهل دست به تحريف آيات قرآن نزده و ولايت اميرمؤمنان علي نيز براي حقيق تجويان روشن ميشود.
شيعه و اهل سنت متفقند كه پيامبر(ص) فرمود: من از ميان شما ميروم و دو چيز گرانبها در بين شما به يادگار ميگذارم كه اگر به آن دو متمسك شويد، هيچ گاه گمراه نميشويد; كتاب خدا و اهل بيتم. خداوند دانا به من خبر داده كه اين دو هيچ گاه از يكديگر جدا نميشوند تا در حوض كوثر بر من وارد شوند. فقط در غايةالمرام، ص-235، 82منبع از اهل سنت و 39 منبع از شيعه آمده كه اين حديث را نقل كرده اند. ولي عدّه اي چون عمربن الخطاب در مريضي پيامبر(ص) كه منجر به وفات آن حضرت شد، فرياد برآوردند كه كتاب خدا براي ما كافي است و اجازه ندادند وصيت پيامبر(ص) نوشته شود; چون ميدانستند كه ميخواهد دربارة اهل بيتش وصيت كند.(اجتهاد در مقابل نص، سيد عبدالحسين شرفالدين، ترجمة علي دواني، ص-181، نشر كتابخانة بزرگ اسلامي.)
پس يقين بدانيد كه اگر حتي در يكصد آيه به صراحت نام حضرت علي ميآمد، اين عدّه آن آيات را از قرآن حذف كرده، ميگفتند: بقية قرآن براي ما كافي است و مردم نادان هم دم برنمي آوردند; چنان كه به حضرت علي و حضرت زهرا(س) آن همه آزار رساندند و مردم چيزي نگفتند. وانگهي خليفة اوّل و دوم كه صدها روايت از پيامبر(ص) را جمع آوري كرده و همه را سوزاندند.(ر.ك: اجتهاد در مقابل نص، همان، ص-162.) بعيد نبود كه جهت مطامع دنيايي خود، بسياري از آيات قرآن را بسوزانند; افزون بر آنچه گذشت حكمت هاي ديگري نيز در نيامدن نام اهل بيت: در قرآن وجود دارد كه بيان همة آنها در اين مختصر نميگنجد.
ولي چنانكه گذشت در قرآن آياتي وجود دارد كه به گفتة شيعه و سنّي دربارة امامت و ولايت و عصمت ائمه: نازل شده است; از آن جمله ميتوان به آيات زير اشاره كرد:
1. آيه اولي الامر(نسأ،59) كه ميفرمايد:يَـََّأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوَّاْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الاْ امْر; اي كساني كه ايمان آوردهايد، از خدا و پيامبر و اولياي امر خود اطاعت كنيد.
2. آيه، (انبيأ، 105) كه ميفرمايد: وَ لَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الاْ ارْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّـَـلِحُونَ ; و در حقيقت، در زبور پس از تورات نوشتيم كه زمين را بندگان شايسته ما به ارث خواهند برد.
3. آيه تبليغ (مائده، 67) كه ميفرمايد: يَـََّأَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَآ أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَه; اي پيامبر آنچه را از جانب پروردگارت به سوي تو نازل شده، ابلاغ كن، و اگر نكني پيامش را نرساندهاي.
4. آيه ولايت (مائده، 55) كه ميفرمايد: إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُو وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَوَةَ وَهُمْ رَ َكِعُونَ ; جز اين نيست كه وليّ شما خداست و رسول او و مؤمناني كه نماز ميخوانند و همچنان كه در ركوعند انفاق ميكنند.
در روايتي كه شيعه و اهل سنت آن را نقل كردهاند ميخوانيم:
از جابربن عبدالله انصاري نقل شده است كه از: وقتي خداي عزوجل آيه شريفه: يَـََّأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوَّاْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الاْ امْرِ مِنكُم... را بر پيامبر گراميش محمّد(ص)نازل كرد، به آن حضرت گفتم: يا رسولالله! خدا و رسولش را شناختيم، اوليالامر كه خداوند اطاعت آنان را در ادامة اطاعت تو قرار داده كيست؟ فرمود: اي جابر! آنان جانشينان مناند و امامان مسلمانان بعد از من كه اولشان علي بن ابيطالب و سپس حسن و آنگاه حسين و بعد از او علي بن الحسين و سپس محمدبن علي است كه در تورات معروف به باقر است، و تو به زودي او را درك خواهي كرد. چون او را ديدار كردي از طرف من سلامش برسان.
و سپس صادق جعفر بن محمّد و آنگاه حسن بن علي و آخرين امام همنام من است، كه هم، نامش نام من (محمّد) و هم، كنيه اش كنية من (ابوالقاسم) است. او حجت خدا بر روي زمين و بقيةالله و يادگار الهي در بين بندگان خدا و پسر حسن بن علي است.(ر.ك: ينابيعالمودّه، سليمان بن القندوزي الحنفي، ج 1، ص 341 ـ 351، دارالاسوةللطباعة و النشر.)