مرکز پاسخگويي: تبيان
موضوع اصلي: اديان و مكاتب
موضوع فرعي: تصوف
تصوف با تهذيب نفس و خواندن دعاها و ذكرهايي كه از طرف شرع رسيده است چه فرقي دارد ؟

پاسخ:
راه پيدا كردن صفا و تهذيب نفس در تعاليم عاليه اسلام يعني در قرآن و روايات راجع به كمتر موضوعي چون تهذيب نفس و تقوي و پاكدامني و ياد خدا بودن و ارتباط با خدا سفارش شده است . در خـطبه هاي اميرالمومنين علي عليه السلام شايد نتوانيم خطبه يي پيدا كنيم كه درباره تقوي و تـهـذيـب نـفـس سفارش نكرده باشد ولي نكته قابل توجه اين است كه دراسلام اينگونه امتيازات روحي از همه افراد خواسته شده و راه تحصيل آنهم همين عبادات مرسوم بين مسلمين ( از قبيل نـمـاز , روزه , زكـات , دروغ نـگفتن , غيبت نكردن , از خيانت و جنايت خودداري كردن و غيره ) معرفي شده است . اسلام خواسته است همه مردم هميشه اهل ذكر باشند ولي طبق روايتي كه از امام صادق (ع ) وارد شده (2) معني هميشه ياد خدا بودن اين نيست كه فقط انسان صبح تا شام سبحان اللّه و الحمد اللّه و لا اله الا اللّه و اللّه اكبر بگويد , بلكه هميشه به ياد خدا بودن اين است كه شخص در موقع انجام هر كاري بياد خدا باشد تا اگر خلاف دستورات الهي است از خداوند بترسد و آنرا ترك كند , و اگر از واجـبات و وظائف ديني اوست انجام دهد , و همينطور اسلام خواسته همه پاك باشند ولي تهذيب نـفـس به اين نيست كه انسان مرشدي داشته باشد و در مواقع معيني به خانقاه برود و ياآنطور كه بـعـضـي از صوفيان مي گويند دست از كار و كسب بكشد و گاهگاهي خود را به كارهاي پست از قـبـيـل ( پـا بـرهنه راه رفتن و يا در مزبله ها زندگي كردن و يا پوست هندوانه و خربزه خوردن و گـدايي كردن ) وادارد تا نفس او مهذب شود بلكه تهذيب نفس و تقوي از نظر اسلام اين است كه انـسان وظايف فردي و اجتماعي خود را انجام دهد و براي اداره زندگي دست به فعاليتهايي بزند ولي در همه احوال به فكر ترقي و تعالي روح خود باشد و بخدا و روز رستاخيز را فراموش نكند . نـمـونـه اعـلاي تـهـذيـب نـفس و ذكر و رسيدن به خدا علي (ع ) بود كه هم كار مي كرد هم نماز مي خواند , هم در ميدانهاي جنگ شركت مي كرد , هم در دل شب با خدا مناجات داشت و از خوف خدا مي گريست , هم بر مسند خلافت تكيه مي زد و هم به ياد خدا و درفكر اصلاح اجتماع و رشد و سـعـادت مـسـلـمانها بود بنده حقيقي خدا بود و هميشه درراه ترقي و تعالي اسلام و مسلمين مـي كـوشـيـد و حـتي در راه وحدت اسلامي و براي حفظپايمردي و استقامت نيروهاي اسلامي و جلوگيري از اختلافات داخلي مدت 25 سال از حق مسلم خود گذشت . بـاري در خـانـه نـشـسـت و ديگران رياست كردند و آن حضرت ناضر همه حوادث بود و تاآنجا كه مـي توانست حقايق اسلامي را حفظ مي كرد , و در هيچ تاريخ و كتاب حديثي نوشته نشده كه علي (ع ) بـراي تهذيب نفس چون صوفيان مجلس رقص و وجد داشته باشد ,علي (ع ) قرآن مي خواند و گـريه مي كرد نماز مي خواند و از اين راه تقرب به خدامي جست - هميشه سعي مي كرد نمازهاي خود را در مسجد به جا آورد و سرانجام در مسجدشهيد شد , علي (ع ) بدينوسيله به جهانيان اعلام كرد نماز در مسجد است كه موجب ترقي و تهذيب روح است نه رقص و وجد در خانقاه . پـس بـايد گفت راه تهذيب نفس و اخلاق و صفاي باطن همان راهي است كه حضرت رسول اكرم (ص ) و عـلي و ساير ائمه عليهم السلام پيموده اند و اين راه در كتابهاي اخلاقي و حديث به ويژه در كتاب جهاد ( قسمت جهاد نفس ) كه مشتمل بر صدها روايت آموزنده است به طور گسترده بيان شـده اسـت و از هـمـيـن راه رجـال بزرگ اسلامي مانند شيخ بهائي و بحرالعلوم و شيخ انصاري و سـايـريـن تـوانـسـتند به مراحل نهايي تهذيب نفس و خلوص نيت و صفاي باطن برسند تا حديكه كـارهاي شگرفي در كتابها از آنان نقل شده است كه همه حاكي از بلندي روح و تقرب آنان به عالم معنويت و خداي جهان است .

***
پاورقي:
بيست پاسخ
هيئت تحريريه موسسه در راه حق 2 - اصول كافي ج 2 ص 80