مرکز پاسخگويي: تبيان
موضوع اصلي: احكام
موضوع فرعي: فقه
منابع فقه شيعه چيست ؟
پاسخ:
شيعه به پيروي از كتاب خدا و سنت پيامبر صلي اللّه عليه و آله به منظور استنباطاحكام شرعي , از چـهار منبع اساسي به شرح زير , بهره مند مي گردد :1 - كتاب خدا2 - سنت 3 - اجماع4 - عقل در مـيان منابع ياد شده , كتاب خدا و سنت پيامبر , اساسي ترين سرچشمه فقه شيعه است كه پيرامون آن دو بـه اخـتصار سخن خواهيم گفت :كتاب خدا ; قرآن پيروان مكتب تشيع , قرآن را به عنوان اسـتـوارتـريـن منبع فقه خويش و معيار شناخت احكام الهي مي دانند ; زيرا پيشوايان شيعه كتاب آسماني , اسلام را والاترين مرجع براي بدست آوردن احكام فقهي , معرفي نموده اند , بدينگونه كه هر نظريه اي بايد باسخن قرآن , سنجيده شود و در صورت مطابقت با آن , پذيرفته گردد وگرنه از آن اعراض به عمل آيد . شـشـمين پيشواي شيعه , امام صادق عليه السلام در اين زمينه مي فرمايد : و كل حديث لا يوافق كتاب اللّه فهو زخرف . (1)- هر سخني كه با قرآن هماهنگ نباشد , بي پايه است . همچنين امام صادق عليه السلام از پيامبر گرامي , چنين نقل مي كند . ايها الناس ما جاءكم عني يوافق كتاب اللّه فانا قلته و ما جاءكم يخالف كتاب اللّه فلم اقله . (2)- اي مردم , هر سخني كه به من نسبت دهند , اگر با كتاب خدا هماهنگ است , از من مي باشد و اگر با آن سازگار نباشد , از من نيست . با اين دو حديث , به روشني معلوم مي گردد كتاب آسماني مسلمانان از ديدگاه پيشوايان شيعه , استوارترين منبع استنباط احكام شرعي , به شمار مي رود . سـنت سنت , از به معناي گفتار , رفتار و تاييد كاري توسط رسول خدا صلي اللّه عليه وآله دومين سرچشمه زلال فقه شيعه مي باشد و امامان از اهل بيت پيامبر صلي اللّه عليه و آله بطور مستقل , به عنوان ناقلان سنت پيامبر و گنجينه علوم وي قلمدادمي گردند . البته سخنان پيامبر گرامي در صورتي كه از طرق معتبر ديگر نيز واردگردد , مورد پذيرش شيعه مي باشد . در ايـنجا سزاوار است در دو زمينه به بحث و بررسي بپردازيم :دلائل تمسك به سنت پيامبر صلي اللّه عليه و آله پيشوايان شيعه , در كنار توصيه پيروان خود به قرآن , آنان را به سنت پيامبرصلي اللّه عليه و آله نيز سفارش نموده اند و كتاب و سنت را در كنار يكديگرستوده اند . امـام صـادق عليه السلام مي فرمايد : اذا ورد عليكم حديث فوجدتم له شاهدا من كتاب اللّه او من قول رسول اللّه صلي اللّه عليه و آله و الا فالذي جاءكم به اولي به . (3)- هـرگـاه سـخـني به شما رسيد , اگر در كتاب خدا و گفتار پيامبر گرامي , گواهي برآن يافتيد بپذيريد وگرنه آن سخن براي آورنده آن , سزاوارتر است . هـمـچنين امام محمد باقر عليه السلام تمسك به سنت پيامبر را شرط اساسي فقيه جامع الشرايط دانسته و چنين مي فرمايد : ان الفقيه حق الفقيه الزاهد في الدنيا , الراغب في الاخره , المتمسك بسنه النبي صلي اللّه عليه و آله . (4)- فـقـيـه واقـعي كسي است كه از دنيا بپرهيزد و مشتاق سراي واپسين باشد و به سنت پيامبر گرامي تمسك نمايد . رهـبران بزرگ شيعه در مورد سنت تا آنجا پيش رفته اند كه مخالفت با كتاب خدا و سنت پيامبر را مايه كفر دانسته اند . امام صادق عليه السلام در اين زمينه مي فرمايد : من خالف كتاب اللّه و سنه محمد صلي اللّه عليه و آله فقد كفر . (5)- هر كه با قرآن و سنت پيامبر صلي اللّه عليه و آله مخالفت ورزد , كافر است . با اين بيان روشن مي گردد كه شيعه بيش از هر گروه ديگر اسلامي , به سنت پيامبرگرامي ارج مي نهد و بدين سان , بي پايگي سخن آنان كه شيعه را به بيگانگي از سنت پيامبر متهم مي نمايند , به ثبوت مي رسد . دلايـل تـمـسـك بـه احـاديث اهل بيت عليهم السلام به منظور روشن شدن سخن شيعه در مورد احـاديث عترت پيامبر صلي اللّه عليه و آله ناچاريم در دو زمينه , به بررسي بپردازيم :الف : ماهيت احـاديـث پـيشوايان معصوم ب : دلائل اعتبار و لزوم تمسك به اهل بيت پيامبراينك در پرتو دلائل روشـن , بـا رعايت اختصار , به بررسي هر دو زمينه مي پردازيم :ماهيت احاديث عترت رسول خدا صلي اللّه عليه و آله از ديدگاه شيعه , تنها پروردگار جهان , داراي حق تشريع و قانونگذاري براي جـامـعـه بـشـريـت اسـت كـه قـوانـيـن و احـكام شرع مقدس را بوسيله پيامبر خود , به جهانيان ابلاغ مي نمايد و روشن است كه رسول خدا , تنها واسطه وحي و تشريع بين خدا و مردم مي باشد و با ايـن بـيان روشن مي گردد كه اگر شيعه , احاديث اهل بيت را نيز ازمنابع فقه خود مي داند , اين بـدان مـعـنـا نـيست كه براي آن در برابر سنت پيامبرگرامي , اصالت و استقلال قائل باشد , بلكه اعتبار احاديث عترت , تنها بدان جهت است كه بيانگر سنت رسول خدا مي باشد . بـنـابـرايـن , امـامـان معصوم شيعه , از خود سخني ندارند و آنچه مي گويند , همان سنت پيامبر گرامي است . در ايـنـجا به منظور اثبات اين سخن , شايسته مي دانيم برخي از روايات عترت رابياوريم :1 - امام صـادق عليه السلام به مردي كه از ايشان سئوال نمود , فرمودند : مهما اجبتك فيه بشي ء فهو عن رسول اللّه صلي اللّه عليه و آله لسنا نقول براينامن شي ء . (6)- هر پاسخي كه به تو دادم , از پيامبر گرامي است و ما به راي خود سخن نمي گوييم . و در جـاي ديگر مي فرمايد : حديثي حديث ابي , و حديث ابي حديث جدي , و حديث جدي حديث الـحـسـيـن , و حـديـث الحسين حديث الحسن , و حديث الحسن حديث اميرالمومنين , و حديث اميرالمومنين حديث رسول اللّه صلي اللّه عليه و آله , و حديث رسول اللّه قول اللّه عزوجل . (7)- سخن من , سخن پدرم ( امام باقر ) و سخن پدرم , سخن جدم ( امام علي بن الحسين ) است , و سـخـن جـدم سـخـن حسين بن علي و سخن حسين , سخن حسن بن علي و سخن امام حسن گفتار اميرمومنان و گفتار وي نيز سخن رسول خدا و سخن رسول خدا سخن خداوند بزرگ است 2 - امـام مـحمد باقر عليه السلام به جابر چنين مي فرمايد : حدثني ابي عن جدي رسول اللّه صلي . اللّه عليه و آله عن جبرئيل عليه السلام عن اللّه عزوجل , و كلما احدثك بهذا الاسناد . (8)- پـدرم از جـدم رسـول خـدا براي من روايت فرمود و او نيز از جبرئيل و جبرئيل هم ازخداي بزرگ روايت نمود , و آنچه براي تو روايت مي كنم با اين اسناد مي باشد . در پـرتـو روايـات يـاد شده , ماهيت احاديث پيشوايان شيعه كه همان سنت پيامبر گرامي است , روشن مي گردد . دلائل اعتبار و لزوم تمسك به اهل بيت پيامبرمحدثان هر دو گروه شيعه و سني برآنند كه رسول خدا , دو ميراث گرانبها از خود به جاي گذاشته و همه مسلمانان را به پيروي از آنها دعوت نموده و سـعـادت و هـدايـت مـردم را در گرو تمسك به آن دو دانسته است , يكي كتاب خدا ( قرآن ) و ديگري اهل بيت و عترت خويش . در اينجا به عنوان نمونه , برخي از روايات را يادآور مي شويم :1 - ترمذي در صحيح خود از جابر بن عـبـداللّه انـصاري و او از رسول خدا , چنين روايت مي كند : يا ايها الناس اني قد تركت فيكم ما ان اخذتم به لن تضلوا : كتاب اللّه و عترتي اهل بيتي . (9)- اي مـردم , مـن در مـيـان شـما دو چيز را به جاي مي گذارم كه اگر بدانها تمسك جوييد , هرگز گمراه نخواهيد شد ; كتاب خدا و عترت خودم . 2 - هـمچنين ترمذي در كتاب ياد شده چنين مي نگارد : قال رسول اللّه صلي اللّه عليه و سلم اني تركت فيكم ما ان تمسكتم به لن تضلوابعدي احد هما اعظم من الاخر : كتاب اللّه حبل ممدود من الـسـماء الي الارض و عترتي اهل بيتي و لن يفترقا حتي يردا علي الحوض , فانظروا كيف تخلفوني فيهما . (10)- پـيـامبر صلي اللّه عليه و آله فرمود : من در ميان شما دو چيز را به جاي خواهم گذاشت كه اگر بدانها تمسك نماييد هرگز پس از من گمراه نخواهيد شد و يكي از آنهابر ديگري برتري دارد , كتاب خدا كه بسان رشته اتصال ميان آسمان و زمين است وعترت و اهل بيت من , آنان هرگز از يـكديگر جدا نخواهند گشت تا در كنار حوض كوثربه من برسند , پس بنگريد چگونه پس از من با آن دو رفتار خواهيد نمود . 3 - مسلم بن حجاج روايتي در صحيح خود از پيامبر گرامي صلي اللّه عليه و آله آورده كه فرمود : الا ايـها الناس فانما انا بشر يوشك ان ياتي رسول ربي فاجيب و انا تارك فيكم الثقلين اولهما كتاب اللّه فـيه الهدي و النور فخذوا بكتاب اللّه و استمسكوا به فحث علي كتاب اللّه و رغب فيه ثم قال : و اهل بيتي اذكركم اللّه في اهل بيتي اذكركم اللّه في اهل بيتي اذكرم اللّه في اهل بيتي . (11)- اي مـردم , مـن بشري هستم كه نزديك است فرستاده خدا ( قابض ارواح ) به سراغم بيايد و من به او پاسخ دهم . مـن در ميان شما دو يادگار گرانبها به جاي مي گذارم يكي از آنها كتاب خدا است كه نور و هدايت را در بر دارد , به كتاب خدا تمسك نماييد . آنـگـاه پـيامبر مردم را به قرآن ترغيب نمود و چنين افزود : و اهل بيت من , شما را به اهل بيتم سفارش مي كنم , شما را به اهل بيتم سفارش مي كنم , شما را به اهل بيتم , سفارش مي كنم . 4 - گـروهـي از مـحـدثان از پيامبر گرامي روايت نموده اند كه فرمود : اني تارك فيكم الثقلين كتاب اللّه و اهل بيتي و انهما لن يفترقا حتي يردا علي الحوض . (12)- من در ميان شما دو يادگار سنگين و گرانبها به جاي مي گذارم يكي كتاب خدا قرآن و ديـگـري اهـل بـيـتم , و اين دو هرگز از يكديگر جدا نخواهد گشت تا در روزرستاخيز در كنار حوض كوثر , به من برسند . لازم بـه تـذكـر اسـت كه حديث در اين زمينه , بيش از آن است كه در اين نوشتار بگنجدو محقق بـرومـند سيد مير حامد حسين , اسناد اين روايت را در كتاب عبقات الانواركه در شش جلد به چاپ رسيده , گردآوري نموده است . در پرتو روايات ياد شده , به روشني معلوم مي گردد كه تمسك به اهل بيت پيامبر وپيروي از آنان , در كـتـاب خـدا و سـنـت رسول گرامي , از ضروريات اسلام و رها نمودن سخنان عترت , موجب ضلالت و گمراهي است . اينك سئوالي كه خودنمايي مي كند , اين است كه عترت پيامبر كه اطاعت از آنان , به فرمان رسول خدا بر ما واجب گرديده , چه كساني هستند ؟ و لذا به منظور روشن شدن اين مساله , با استناد به روايـات , بـه بررسي معناي عترت پيامبر صلي اللّه عليه و آله مي پردازيم :اهل بيت پيامبر صلي اللّه عليه و آله چه كساني هستند ؟از روايات ياد شده روشن گرديد كه پيامبر گرامي صلي اللّه عليه و آلـه هـمـه مسلمانان را به پيروي از عترت خود دعوت نموده و آن را در كنار كتاب خدا , به عنوان مـرجع مردم پس از خويش قلمداد كرده و با صراحت تمام فرموده است : قرآن وعترت هرگز از يكديگر جدا نخواهند گشت . بـر ايـن اسـاس , اهل بيت پيامبر صلي اللّه عليه و آله كساني هستند كه به حكم اين كه رسول خدا آنـان را قـريـن قـرآن مـعرفي فرموده , از مقام عصمت برخوردار بوده و ازسرچشمه زلال معارف اسلامي , بهره مند باشند . زيرا در غير اين صورت , از كتاب خدا( قرآن ) جدا خواهند شد , در حالي كه پيامبر گرامي فرمود : قرآن و عترت از هم جدا نخواهند گشت تا در كنار حوض كوثر بر من وارد شوند . بـديـن سان , ضرورت شناختن دقيق اهل بيت و صفات برجسته آنان كه تنها بر امامان شيعه - كه همگي از عترت پيامبرند - منطبق است به ثبوت مي رسد . ايـنـك در پـرتـو روايات محدثان بزرگ اسلامي , دلائل روشن خود را در اين زمينه مي آوريم :1 - مـسـلـم بن حجاج پس از بيان حديث ثقلين , چنين گويد كه : يزيد بن حيان از زيد بن ارقم پرسيد :اهل بيت پيامبر صلي اللّه عليه و آله چه كساني هستند ؟ آيا آنان , همسران پيامبرند ؟زيد بن ارقـم در پـاسـخ چـنين گفت : لا وايم اللّه ان المراه تكون مع الرجل العصر من الدهر ثم يطلقها فترجع الي ابيها و قومها . اهل بيته اصله و عصبته الذين حرموا الصدقه بعده . (13)- نه ( چنين نيست ) , به خدا سوگند زن براي برهه اي از زمان , با مرد ( همراه )است , سپس آن مرد زن خود را طلاق مي دهد تا نزد پدر و خويشان خود بازگردد . مـقـصـوداز اهـل بـيت پيامبر صلي اللّه عليه و آله كساني هستند كه اصل - يعني داراي ريشه هاي عميق قرابت - و از وابستگان او باشند , آنان كه پس از پيامبر گرامي ,از صدقه محرومند . ايـن روايـت به روشني بر اين حقيق
***
پاورقي:
شيعه پاسخ مي دهد
حسيني نصب - سيد رضا 1 - اصـول كـافـي , ج 1 , كتاب فضل العلم , باب الاخذ بالسنه و شواهد الكتاب ,حديث 23 - اصول كافي , ج 1 , كتاب فضل العلم , باب الاخذ بالسنه و شواهد الكتاب ,حديث 35 - اصول كافي , ج 1 , كـتاب فضل العلم , باب الاخذ بالسنه و شواهد الكتا