راه تشخيص ايمان واقعي افراد، بررسي عملكرد آن ها است. اثر ايمان در گفتار و كردار هر مؤمني نمودار مي شود. در روايتي امام صادق(ع) مي فرمايد: شيعيان را در سه مورد امتحان كنيد: در موقع نماز كه چگونه از آن محافظت مي كنند و در مواردي كه اسراري در پيش آن ها است چگونه آن را از دشمن ما حفظ مي كنند و در مواردي كه اموالي دارند ببينيد آيا برادران خود رادر اموالشان سهيم مي كنند يا نه.[16]
بايد گفت در شرايط عادي ظاهر سازي امكان دارد و در آن حال نمي توان به صلاحيت اخلاقي يا اعتقادي افراد پي برد اما در شرايط خاص و بحراني ناخودآگاه خصلت هاي خوب و بد انسان آشكار مي گردد بر اين اساس امام صادق(ع) مي فرمايد: كسي كه سه بار نسبت به تو خشمگين شد ولي درباره ات سخن زشتي نگفت شايستة رفاقت است پس او را براي دوستي انتخاب كن.[17]
در روايت ديگر امام علي(ع) مي فرمايد: مردم جز با امتحان شناخته نمي شوند. زن و فرزندت را در غياب خود و دوستت را در موقع مصيبت و خويشاوندان را در زمان جدايي و علاقه مندان را در زمان نيازمندي امتحان كن تا از اين طريق قدر و منزلت تو نزد آن ها روشن شود.[18]
ارزش عقل و درايت و مراتب فضل و صداقت در حالات غير عادي هم چون مواقع اندوه و شادي و خشم و ترس، دوستي و دشمني، تنگ دستي و ثروت مندي تشخيص داده مي شود. اميرمؤمنان(ع) مي فرمايد: در تغيير حالات، گوهر مردان فهميده مي شود.[19]

[16] بحارالانوار، ج 80، ص 22.
[17] همان، ج 75، ص 251.
[18] همان، ص 10.
[19] نهج البلاغه، قصار 208.