تاريخ آئينه سر تا پا نماي مردان و خصال آنها است و تاريخ اميني است كه خيانت نمي كند نهايت براي تحقيق مطلب بايد به همه تواريخ و آثار همه نويسندگان مراجعه كرد و اكنون ببينيم مورخين و دانشمندان اين امام را چگونه شناخته اند.

ابن كثير كه از بي حقيقت ترين مردان تاريخ است از زندگاني امام صادق عليه السلام هيچ نقل نكرده فقط در حوادث سال 148 نوشته است و فيها مات الامام جعفرالصادق
و از آن عجب تر محمد محيي الدين كه در تتبع و ضبط الفاظ شهرتي دارد به نام امام هم ضبط نكرده بلكه نوشته وفات محمد بن جعفر العلوي [1] معلوم نيست غلط غلط مطبعي يا ناسخ كتاب يا غيره بوده است.


در شخصيت علمي امام جعفرصادق عليه السلام هيچ كس قدرت انكار و تأمل ندارد زيرا حداقل چهار هزار عالم دانشمند بي نظير مفتخر به شاگردي او بودند كه هر يك مرجع علمي يك كشوري گرديدند.

سيد حيدر مي نويسد: كان اعلم اهل عصره و هو اولي الناس بحفظ امانت الدين

او بزرگترين دانشمند عصر بود كه از جهت زعامت و پيشوائي دين براي حفاظت و حراست بر همه تقدم و تفوق داشت و اكنون معرفي امام صادق عليه السلام را از زبان رجال بزرگ علم و دين ببينيم؟!

زيد بن علي بن الحسين مي فرمايد: في كل زمان رجل منا اهل البيت يحتج الله به علي خلقه و حجة زماننا ابن اخي جعفر لا يضل من تبعه و لا يهتدي من خالفه [2] .

در هر زماني يكي از اهل بيت حجت خدا بر خلق مي باشند و پسر برادرم جعفر امروز حجت خدا مي باشد پيروان او گمراه نمي شوند و مخالفان او هدايت نمي شوند.

منصور دوانيقي مي گويد: ان جعفرا كان ممن قال الله فيه «ثم اورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا» و كان ممن اصطفاه الله و كان من السابقين في الخيرات و انه ليس من اهل بيت الا و فيهم محدث و ان جعفر بن محمد محدثنا اليوم [3] .

جعفر از آن دسته اي است كه خداوند درباره آنها فرموده وارث كتاب آسماني بندگاني هستند كه ما برگزيده ايم او از برگزيدگان و از كساني است كه در نيكوكاري گوي سبقت را ربوده در هر خاندان باشد بهترين محدث است و هر فاميل يك محدثي مي خواهد او اكنون محدث ما مي باشد.

مالك بن انس مي گويد: جعفر بن محمد از شخصيت هائي است كه درباره او اختلاف كرده اند و من هيچ وقت او را نديدم مگر آنكه در يكي از سه كار بود - يا نماز مي گذاشت يا روزه بود يا قرائت قرآن مي كرد و هيچ چشم و گوش مردي به عظمت علمي او نديده است او در علم و عبادت و رنج بي نظير بوده است. [4] .

عمرو بن ابي المقدام گويد: كنت اذا نظرت الي جعفر بن محمد علمت انه من سلالة النبيين. [5] .


من هر گاه به جعفر بن محمد مي نگريستم مي ديدم عظمت او را كه در حقيقت از دودمان خاندان نبوت است آشكار مي ديدم.

ابوحنيفه گويد: ما رأيت افقه من جعفر بن محمد هيچ مردي را فقيه تر از جعفر بن محمد نديدم.

ابن ابي العوجاء گويد: ما هذا يبشر و ان كان في الدنيا روحاني يتجسد اذا شاعد و يتروح اذا شاء فهو هذا و اشار الي الصادق.

اين مرد «اشاره به صادق آل محمد» شبيه به بشر نيست اگر چه در دنيا است بلكه يك روحاني است كه در قالب جسماني در آمده و هر وقت بخواهد بشري است عنصري و اشاره به حضرت صادق نمود.

قرماني مورخ گويد: الامام الصادق عليه السلام كان من بين اخوته خليفة ابيه نقل عنه من العلوم مالم ينقل عن غيره - كان راسأ في الحديث روي عنه يحيي بن سعيد و ابن جريح و مالك بن انس و ابن عيينه و ابوايوب السجستاني و غيرهم.

امام صادق عليه السلام بين برادرانش جانشين پدرش بود و علوم بسياري آموخته است و او به منزله منبع و مخزن و سر به منزله بدن بود و از او يحيي بن سعيد و ابن جريح و مالك بن انس و ابن عيينه و ابوايوب سجستاني و غيره روايت كرده اند.

ابوالفتح محمد بن عبدالكريم شهرستاني گويد: جعفر بن محمد الصادق هو ذوعلم غزير و ادب كامل في الحكمة و زهد في الدنيا و ورع تام عن الشهوات و قد اقام بالمدينة مدة يفيد الشيعة المنتمين اليه و يفيض علي الموالين له اسرار العلوم ثم دخل العراق و اقام بها مدة ما تعرض الامامة قط و لا نازع في الخلافة احدا و من غرق في بحر المعرفه لم يقع في شط و من تعلا الي ذروة الحقيقه لم تجف من حط [6] .

جعفر بن محمد داراي يك غريزه علمي كامل در حكمت و زهد دنيا و پارسائي تام در شهوات بوده مدتها در مدينه به افاده علوم اشتغال داشت و اسرار و رموز علوم را مي آموخت سپس به عراق رفت و مدتي هم امام منحصر آنجا بود و در خلافت احدي نزاع نكرد او در درياي علم و معرفت حقايق را تعليم مي كرد و هر كس از درياي دانش او بهره مند مي شد هرگز كميتش لنگ نمي گرديد.


ابن حيان گويد: جعفر بن محمد كان من سادات اهل البيت فقها و علما و فضلا جعفر بن محمد از سادات اهل بيت در فقه و علم و فضيلت بوده است.

حافظ ابوحاتم گويد: جعفر بن محمد ثقة لا يسئل عن مثله او فقيه موثقي بود كه مثل و مانند نداشت.

كمال الدين محمد بن طلحه شافعي گويد: جعفر بن محمد هومن علماء اهل البيت و ساداتهم ذو علوم جمه و عبادة موفوره و اوراد متواصله و زهادة بينة و تلاوة كثيرة يتتبع معاني القرآن و يستخرج من بحره جواهره و يستنتج عجائبه و يقسم اوقاته علي انواع الطاعات بحيث يحاسب عليها نفسه رؤيته تذكر بالاخره و استماع كلامه يزهد في الدنيا و الاقتداء بهدية يورث الجنه نور قسماته شاهد انه من سلالة النبوه و طهارة افعاله تصدع انه من ذريه الرساله نقل عنه الحديث و استفاد منه العلم جماعة من اعيان الامه و اعلامهم مثل يحيي بن سعيد الانصاري و ابن جريح و مالك بن انس و الثوري و ابن عيينه و ايوب السجستاني و غيرهم وعدوا اخذ هم منه منقية شرفوا بها و فضيلة اكتسبوها. [7] .

جعفر بن محمد از علماء اهل بيت است و از سادات و بزرگان آن خاندان و داراي علوم بسياري بود در عبادت به حد وفور و در اوراد و اذكار و زهد و تلاوت قرآن پيوسته شب و روز خود را مي گذرانيد - او معاني قرآن را تتبع مي كرد و استخراج مي نمود او از درياي بي پايان علوم قرآن جواهري استنتاج مي كرد كه شگفت آور و كار هر كس نبود - استفاده او از قرآن غير از سايرين بود او نكات حساس و دقيقي درك مي كرد كه ديگران چنان نمي فهميدند - و اوقات شبانه روز خود را به انواع اطاعت و عبادت تقسيم كرده و نفس خود را در آن پرورش آسماني تربيت مي كرد او هميشه متذكر آخرت بوده شنيدن سخنان او زهد و ورع ايجاد مي كرد و هدايت و ارشاد او رهبري به بهشت مي نمود نور جمالش نمونه بارز آثار نبوت بود كه از سيماي زيبايش آشكار مي شد و كارهاي موقر و متين و محكم او نشان مي داد كه از خاندان رسالت است بسياري از علماي بزرگ افتخار شاگردي او را داشتند و گروهي از اعيان دانش و شاخصين رجال قوم در محضرش زانوي ادب بر زمين مي زدند كه اعلام آنها يحيي بن سعيد - ابن جريح - مالك ابن انس و غيره مي باشند.


ابن جوزي نوشته: جعفر بن محمد بن الحسين كان مشغولا بالعبادة عن حب الرئاسه [8] .

جعفر بن محمد بن علي بن الحسين از رياست كناره گرفت و به عبادت پرداخت.

ابونعيم گويد: جعفر بن محمد الامام الناطق ذوالزمام السابق ابوعبدالله جعفر بن محمدالصادق اقبل علي العباده والخضوع و اثر العزله والخشوع و نهي عن الرئاسه. [9] .

جعفر بن محمد امام ناطق و گوينده توانا و زمامدار باسابقه فاميلي بود ابوعبدالله صادق عبادت را استقبال مي كرد و خضوع و خشيت نشان مي داد و عزلت پيش گرفت و زير بار رياست و خلافت نرفت.

ابوالمظفر يوسف شمس الدين نوشته: جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن ابي طالب و كنيته ابواسماعيل و يلقب بالصادق و الطاهر و الفاضل و اشهر القابه الصادق. [10] .

جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن ابيطالب مكني به ابواسماعيل و ملقب به صادق و طاهر و فاضل بود مشهورترين القاب او صادق است كه به اين صفت مشهور و ممتاز بود.

حسن بن علي الوشاء مي نويسد: ادركت في هذا المسجد (يعني الكوفه) تسعمائة شيخ كل يقول حدثني جعفر بن محمد. [11] .

عبدالرحمن بن محمد حنفي بسطامي مي نويسد: جعفر بن محمد ازدحم علي بابه العلماء و اقتبس من مشكاة انواره الاصفياء و كان يتكلم بغوامض الاسرار و علوم الحقيقه و ابن سبع سنين. [12] .

جعفر بن محمد يك شخصيت علمي بود كه منزلش مجلس و محفل علماء بود بسياري از بزرگان مي آمدند از مشكاة انوار علوم و صفا و وفا و فضيلت علمي او بهره مند مي شدند او غوامض مسائل را تجزيه و تحليل مي كرد و به حقايق علوم آشنا بود در حالي كه بيش از هفت سال نداشت.


ابوبحر جاحظ گويد: جعفر بن محمد الذي ملاء الدنيا علمه و فقهه و يقال ان اباحنيفه من تلامذته و كذلك سفيان الثوري و حسبك بهما في هذا الباب. [13] .

مي گويد جعفر بن محمد دانشمند آسماني است كه علم و فقه و دانش او دنيا را پر كرد و گفته اند ابوحنيفه و سفيان ثوري كه دو شخصيت بزرگ علمي و پيشواي دو فرقه بزرگ سني و صوفي هستند از شاگردان او بوده و براي عظمت او اين كافي است.

ابن حجر عسقلاني گويد: جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب فقيه صدوق. [14] .

جعفر بن محمد فقيهي راستگو و موثق بود.

وزير ابوالفتح اربلي گويد: مناقب الصادق فاضله و صفات في الشرف كاملة جري علي سنن آبائه الكرام و اخذ بهديه و هديهم عليه و عليهم السلام و وقف نفسه الشريفه علي العباده و حبسها علي الطاعة و الزهاده و اشتغل باوراده و تهجده و صلاته و تعبده لوطاوله الفلك لتزحريج عن مكانه. [15] .

امام صادق عليه السلام مناقب فاضله اي صفات كامله اي در شرافت دارد ابوسيره پدران گرامي سير مي كرد و همان مشعل هدايت و ارشاد را دست گرفت در طاعت و زهد و پارسائي نفس خود را پرورش داد در اوراد و اذكار و تهجد و صلات و تعبد به جائي رسيد كه دست كمتر كسي بدانجا مي رسد.

نقيب حلب محمد بن حمزة بن زهره گويد: ابوعبدالله الامام المعظم جعفر الصادق عليه السلام صاحب الخارقات الظاهره والايات الباهره الخبر بالمغيبات الكائنه امه و ام اخيه عبدالله ام فروة بنت القاسم بن محمد بن ابي بكر و امها اسماء بنت عبدالرحمن بن ابي بكر و لذا كان جعفر بن محمد عليه الرضوان يقول و لدني ابوبكر مرتين ولد سنه 83 و توفي سنه 148 و دفن بالبقيع. [16] .

ابوعبدالله الامام اعظم جعفرصادق عليه السلام صاحب خوارق عادات بود او از مغيبات خبر مي داد مادرش و مادر برادرش عبدالله ام فروه بود كه دختر قاسم بن محمد بن ابي بكر است و مادر او اسماء دختر عبدالرحمن بن ابي بكر بود و لذا جعفر بن محمد عليه الرضوان
مي فرمود ابوبكر دو بار ما را زائيد يعني از دو دختر او من و برادرم به وجود آمده ايم و تولدش 83 و رحلتش 148 رخ داد و در بقيع مدفون گرديد.

ابن حجر هيثمي گويد: جعفر بن محمدالصادق نقل الناس عنه ممن العلوم ما سارت به الركبان و انتشر صيته في جميع البلدان و روي عنه الائمة الاكابر كيحي بن سعيد و ابن جريح و مالك و السفيانين و ابي حنيفه و شعبة و ايوب السجستاني. [17] .

مي گويد جعفرصادق پيشواي علمي است كه بسياري از خلق از او علم و دانش فراگرفته اند و در اطراف پراكنده شده اند وصيت علمي او را به همه شهرها و كشورها رسانده اند - بلكه بسياري از بزرگان اقوام و فرق اسلامي از او روايت نموده اند مانند يحيي بن سعيد ابن جريح - مالك - سفيان ثوري و سفيان عيينه - ابوحنيفه - شعبه - ايوب سجستاني كه هر يك از مفاخر علمي و ادبي بودند از آن حضرت بهره مند گرديدند.

محمد سراج الدين رفاعي: ولد الصادق بالمدينه يوم الجمعه عند طلوع الفجر سنه 83 و عاش 65 سنة و كانت امامته اربعا و ثلاثين سنه وقد نقل الناس عنه علي اختلاف مذاهبهم و دياناتهم ماسارت به الركبان وقد عد اسماء الرواة فكانوا اربعة آلاف رجل توفي في شوال سنة 148 و دفن بالبقيع مع ابيه وجده و قبل قتله المنصور الدوانيقي بالسم. [18] .

مي گويد صادق در مدينه هنگام طلوع فجر روز جمعه سال 83 متولد شد و 65 سال عمر كرد كه 34 سال امامت نمود و اكثر مردم با آنكه مذاهب مختلفي داشتند از محضر درس او بهره مند مي شدند و به اطراف و اكناف نام او را شهرت مي دادند آنگاه نام برخي از شاگردان و راويان احاديث او را نقل كرده گويد تعداد آنها چهار هزار نفر بالغ بود و در ماه شوال سال 148 به سم منصور دوانيقي درگذشت و در بقيع غرقد كنار قبر پدر و جدش مدفون گرديد.

عمرو بن دردي گويد: جعفرالصادق بن محمدالباقر بن زين العابدين علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب رضي الله عنهم سمي الصادق لصدقه و ينسب اليه كلام في صفة الكيمياء و الزجر و الفال ولد سنه 80 بالمدينه و دفن بالبقيع. [19] .

گويد جعفرصادق فرزند محمدباقر پسر علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب كه
خدا از آنها راضي باشد به نام صادق مشهور شد زيرا صادق و راستگو بود و علومي را به او نسبت مي دهند كه از آن جمله فن كيميا و عمل مكانيكي و علم اعداد و حروف است تولدش سال 80 در مدينه و دفنش در بقيع است.

جمال الدين ابوالمحاسن گويد: جعفرالصادق بن محمدالباقر زين العابدين الامام السيد ابوعبدالله الهاشمي العلوي الحسيني المدني و كان يلقب بالصابر و الفاضل و الطاهر و اشهر القابه الصادق حدث عنه ابوحنيفه و ابن جريح و شعبه و السفيانان و مالك و غيرهم.

جعفرصادق فرزند محمدباقر فرزند زين العابدين پيشوا و بزرگ و هاشمي - علوي حسيني و مدني بود لقبش صابر - فاضل - طاهر كه مشهورترين القابش صادق است و او استاد ابوحنيفه و ابن جريح و دو سفيان معروف بود.

در قاموس الاعلام تركي مي نويسد: جعفرالصادق بن محمدالباقر بن زين العابدين بن حسين بن علي بن ابيطالب السادس من الائمه الاثني عشر والدته ام فروه كريمة القاسم بن محمد بن ابي بكر (رض) ولد الامام جعفر في المدينة المنوره سنه 82 هجرية و هو اكبر اولاد الامام محمدالباقر تلمذ علي والده مزيد زمانه في العلم و افضل - استمر علي حلقه تدريس و افادات جعفرالصادق الامام الاعظم ابوحنيفه و استفاد منه و لا في المعارف الظاهريه والباطنية و كان لامام اليد الطولا في الجفر و الكيميا و الامام بساير العلوم و كان ممن بتلمذ علي الامام موجد في الكيميا جابر ولم يكن له نظير في الزهد و التقوي و القناعه و حسن الاخلاق و لصدق حسبه سمي الصادق.

و كان ابوجعفر المنصور ثاني خلفاء العباسيين يدعو الي تعظيم الامام و تكريمه و يستنير بارائه و ارشاداته و نصائحه و عرض ابومسلم الخراساني الخلافه ابتداء علي الامام جعفرالصادق فلم يقبلها كان له من الاولاد سبعة ابناء و ثلاث بنات - توفي في سنة 148 عن عمر ناهز 65 سنه في المدينه المنوره و دفن بجوار جده و والده والمذهب الشيعي عرفوا صاحب الترجمه بامام ولانتمائهم اليه سمعوا بالجعفريه. [20] .

مي گويد جعفرصادق فرزند محمدباقر پسر زين العابدين بن الحسين بن ابيطالب ششمين
ائمه اثني عشر است مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابي بكر و تولدش در مدينه سال 82 ه رخ داده او بزرگترين اولاد امام محمدباقر است كه در محضر درس پدرش كه يگانه عصر در علم و فضيلت بود شاگردي نمود و در حلقه درس او كه (35 سال) استمرار داشت ابوحنيفه استفاده كرد و از معارف ظاهريه و باطنيه استفاده نمود - امام صادق عليه السلام يد طولائي در جفر و كيميا و ساير علوم داشت و جابر كه از مؤسسين اين علم بود از شاگردان اين امام است.

امام صادق در زهد و تقوي و قناعت و حسن اخلاق نظير نداشته و چون لهجه و حسبي عالي داشت او را صادق مي گفتند.

ابومسلم خراساني در دعوت خود عليه امويين خلافت را پيشنهاد به حضرت كرد و او قبول نفرمود.

او هفت پسر و سه دختر داشت وفاتش در سال 148 و عمرش 65 سال و دفنش در جوار جدش و پدرش در بقيع مدينه بود و شيعيان او او را به امام مؤسس مذهب جعفري مي شناسند.

محمد بن طاهر بن علي المقدسي گويد: جعفر بن محمدالصادق و هو ابن علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب الهاشمي رضي الله عنهم يكني اباعبدالله و امه ام فروه بنت القاسم بن محمد بن ابي بكر الصديق و امه فروه اسماء بنت عبدالرحمن ابن ابي بكر و كان من سادات اهل البيت سمع اباه و محمد بن المنكدر و عطاء بن ابن رياح - روي عنه عبدالوهاب الثقفي و حاتم بن اسماعيل و وهيب بن خالد و حسن بن عياش و سليمان بن بلال والثوري و الدار وردي و يحيي بن سعيد الانصاري و حفص بن غياث و مالك بن انس و ابن جريح - ولد سنة ثمانين و مات سنة ثمان و اربعين و مائه و هو ابن اربعه و ستين سنة [21] .

مقدسي گويد: جعفر بن محمد هاشمي بود و مادرش ام فروه دختر قاسم بن ابي بكر صديق بود كه مادر او اسماء دختر عبدالرحمن بن ابي بكر بود و اين امام از سادات اهل بيت است كه از پدرش و چند نفر ديگر حديث شنيده و بسياري از او روايت كرده اند مانند عبدالوهاب ثقفي و حاتم بن اسماعيل و غيره تولدش سال 80 وفاتش سال 148 و عمرش 64 مي باشد. اين مورخ در حساب اشتباه كرده زيرا 148 منهاي 80 مساوي است با 68 سال در حالي كه 64 سال نوشته و بايد روايتي كه سال 84 نوشته معتبر بدانيم تا سال 64 درست شود.


خيرالدين زركلي گويد: جعفرالصادق ابوعبدالله جعفر بن محمدالباقر بن زين العابدين بن الحسين السبط الهاشمي القرشي سادس الائمة الاثني عشر عند الاماميه كان من اجل التابعين و له منزلة و رفيعة في العلم اخذ عنه جماعة منهم ابوحنيفه و مالك و جابر بن حيان و لقب بالصادق لانه لم يعرف عنه الكذب قط له اخبار مع الخلفاء من بني العباس و كان جريئا عليهم صداعا في الحق و صنف تلميذه جابر بن حيان كتابا في الف ورقه يتضمن «رسائل الامام جعفرالصادق» و هي عدد 500 رسالة مولده و وفاته بالمدينه. [22] .

ابوعبدالله جعفر بن محمدالصادق سبط هاشمي قرشي و ششمين ائمه اثني عشري در نظر اماميه است. او از بزرگان تابعين بود منزلت رفيعي در علم و فضيلت نفساني دارد. بسياري از محضرش به شاگردي افتخار مي كنند مانند ابوحنيفه - مالك - جابر بن حيان و غيره لقبش صادق است براي آنكه يك كلمه دروغ و نادرست از او شنيده نشد با خلفاي عباسي اخبار بسياري دارد او در اجراء حق جدي بليغ داشت - شاگردش جابر بن حيان كتابي در هزار ورق تأليف كرد كه متضمن رسائل امام صادق عليه السلام بود و پانصد رساله داشته مولد و وفاتش در مدينه رخ داده است.

ابوحنيفه گويد: لولا السنتان لهلك نعمان. [23] .

آلوسي مي گويد: ابوحنيفه از اهل سنت است و مفتخر است كه اگر دو سال شاگردي امام جعفرصادق عليه السلام نبود ابوحنيفه كه نامش نعمان است هلاك شده بود زيرا او از 34 سال مكتب جعفري فقط دو سال شاگرد امام صادق عليه السلام بود و مي گويد اگر اين مكتب و مدرس را در اين دو سال درك نكرده بودم هلاك مي شدم.

شيخ عبدالرحمن السلمي گويد: جعفرالصادق فاق جميع اقرانه من اهل البيت و هو ذو علم غزير و زهد بالغ في الدنيا و ورع تام عن الشهوات و ادب كامل في الحكمه.

يعني جعفرصادق عليه السلام برتر و بالاتر از همه اقرانش بود او از اهل بيت عترت و طهارت است داراي يك شم علمي و غريزه مخصوص در فهم مطالب بود مردي زاهد و پارسا و پرهيزكار و از شهوات بر حذر و داراي ادب كامل و حكمت و معرفت بود.

سويدي گويد: جعفرالصادق عليه السلام كان من بين اخوته خليفة ابيه و وصيه نقل عنه
في العلوم مالم ينقل عن غيره و كان اماما في الحديث و مناقبه كثيره. [24] .

يعني جعفرصادق عليه السلام بين برادرانش به جانشيني پدر برگزيده شد و وصي او گرديد و علوم و فنون بسياري از امام باقر عليه السلام نقل كرد كه هيچ كس از او نقل نكرده بود او امام و پيشوائي در حديث بود كه همه بر قفاي او مي رفتند و داراي مناقب بي شماري بوده است.

جمال الدين الداودي حسني گويد: جعفرالصادق عليه السلام عمود الشرف و مناقبه متواتره بين الانام مشهورة بين الخاص و العام و قصده المنصور الدوانيقي بالقتل مرارا فعصمه الله. [25] .

يعني جعفرصادق عليه السلام ركن و پايه شرافت و اساس منقبت بود مناقب او بين مردم متواتر است و در نظر خاص و عام شهرتي بسزا در علم و فضيلت داشت منصور چندين بار خواست او را بكشد و خداوندش حفظ كرد.

سيد ميرعلي هندي گويد: ولا مشاحة ان انتشار العلم في ذلك الحسن قد ساعد علي الفكر من عقاله فاصبحت المناقشات الفلسفيه عامه في كل حاضرة من حواضر العالم الاسلامي و لا يفوتنا ان نشير الي ان الذي تزعم تلك الحركه هو حفيد علي بن ابيطالب المسمي بالامام الصادق و هو رجل رحب افق التفكير بعيد اغوار الفعل ملم كل الالمام بعلوم عصره و يعتبر في الواقع انه اول من اسس المدارس افلسفيه المشهوره في الاسلام و لم يكن يحضر حلقته العلميه اولئك الذين اصبحوا مؤسسوا المذاهب الفقهيه فحسب بل كان يحضرها طلاب الفلسفه والمتفلسفون من الانحاء القاصيه. [26] .

ترديدي نيست كه نشر معارف دين اثر فكر بكر پيشوائي بود كه با نيروي انديشه عميق خويش مناقشات فلسفي را خاتمه داده و در هر يك از اعصار گذشته عالم اسلامي اين بحث را حل شده تلقي نمود و شكي نيست زعيم و پيشواي اين حركت فكري از دودمان علي بن ابيطالب باب مدينه علم به نام امام صادق بود كه او داراي فكر آزاد و روشن و ظرف عقلش مملو از علم و دانش و او اول مؤسس مدرسه فلسفيه اسلامي است همانطور كه مؤسس فقه اسلامي بود و تمام حلقات و حوزه هاي علمي و درسي به محفل و مدرس او منتهي مي گردد كه قول او حجت قطعي و منطق او مستدل و مبرهن است و تمام طلاب علوم ديني و عقلي ريزه خوار خوان افاضات عاليه او مي باشند.


محمود بن وهيب بغدادي گويد: جعفرالصادق بن محمدالباقر بن علي زين العابدين بن حسين بن علي بن ابيطالب رضي الله عنهم اجمعين و كنيته ابوعبدالله و قيل ابواسماعيل و القابه الصادق و الفاضل و الطاهر و اشهرها الاول نقل الناس عنه من العلوم ما سارت به الركبان و انتشر صيته في جميع البلدان و روي عنه الائمة - الكبار كيحيي و مالك و ابي حنيفه. [27] .

مي نويسد جعفر بن محمد از دودمان علي بن ابيطالب مكني به ابوعبدالله و ابواسماعيل ملقب به صادق و فاضل و طاهر است كه مشهورترين لقب او صادق است و تمام مردم دانشمند آن عصر از او نقل روايت كرده اند و از حوزه درس او به اطراف دنيا سير و سفر نموده صيت علمي او را به جهان طنين انداز كرده اند و از او بزرگاني چون يحيي و مالك - ابوحنيفه نقل روايت كرده و مفتخر به شاگردي او بوده اند.

ابوزكريا محي الدين بن شرف مي نويسد: الامام ابوعبدالله جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب رضي الله عنهم الهاشمي المدني الصادق امه ام فروه بنت القاسم بن محمد بن ابي بكر الصديق رضي الله عنهم روي عن ابيه و القاسم بن محمد و نافع و عطاء و محمد بن المكندر والزهري و غيرهم و روي عنه محمد بن اسحق و يحيي الانصاري و مالك و السفيانيان و ابن جريح و شعبه و يحيي القطان و اخرون و اتفقوا علي امامته و جلالته قال عمر بن ابي المقدام كنت اذا نظرت الي جعفر بن محمد انه من سلالة النبيين. [28] .

مي گويد امام ابوعبدالله جعفرالصادق از نسل علي بن ابيطالب است او هاشمي و مدني و صادق القول بود مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابي بكر است و از او بسياري از علماء بزرگ كه اسامي آنها را برده روايت كرده اند و همه آنها كه از محضرش استفاده كرده اند اتفاق دارند كه در جلالت قدر و امامت و اعلميت بي نظير بود و چون به او مي نگري بي اختيار اعتراف مي كني كه از دودمان نبوت است.

احمد شهاب الدين خفاجي گويد: جعفرالصادق ابوعبدالله محمد بن علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب روي عنه كثيرون كمالك و السفيانان و ابن جريح و ابن اسحاق و اتفقوا علي امامته و جلالته و سيادته ولد سنة 80 توفي سنة 148 قيل مسموما
«وثقة في روايته الشافعي و ابن معين و ابوحاتم والذهبي و هو من فضلاء اهل البيت و علمائهم». [29] .

يعني جعفر بن محمدالصادق از نسل علي بن ابيطالب است و در مقام فضيلت استاد بسياري بود مانند سفيان و ابن جريح و غيره كه همه بر امامت و جلالت و سيادت او اعتراف كرده اند و تولدش سال 80 وفاتش سال 148 مسموما رخ داده است و شاگردان او هم از بزرگان ائمه علم و دانش به شمار مي روند.

شبلنجي مي گويد: «كان جعفر بن محمدالصادق مستجاب الدعوه اذا سأل الله شيئا لايتم قوله الا و هو بين يديه».

يعني جعفر بن محمد مستجاب الدعوه بود و هر وقت چيزي از او سؤال مي شد يا او خود از خدا مي خواست هنوز سخنش تمام نشده بود كه آن چيز پيش رويش حاضر مي شد.

ذهبي گويد: «جعفر بن محمد سيد بني هاشم ابوعبدالله العلوي»

يعني جعفر بن محمد مرد بزرگ بني هاشم و او علوي و بزرگوار بود.

زرقاني گويد: «جعفر بن محمد ابوعبدالله فقيه صدوق»

يعني او فقيهي راستگو و درست گفتار بود.

ابن خلكان گويد: ابوعبدالله جعفر بن محمدالباقر بن علي زين العابدين ابن الحسين بن علي ابن ابيطالب رضي الله عنهم اجمعين احد الائمة الاثني عشر علي مذهب الاماميه و كان من سادات آل البيت و لقب بالصادق لصدقه و فضله اشهر من ان يذكر.

يعني ابوعبدالله جعفر بن محمد كه پدرش باقرالعلوم بود و از دودمان علي بن ابيطالب است كه خدا از همه آنها راضي باشد او يكي از ائمه دوازده گانه بر مذهب اماميه است و از سادات و بزرگان اهل بيت است و لقبش صادق بوده به سبب صدق لهجه و فضل او بيش از آن است كه ذكر شود.

يافعي مي نويسد: سلالة النبوه و معدن الفتوه ابوعبدالله جعفرالصادق بن ابي جعفر محمدالباقر ابن زين العابدين علي بن الحسين الهاشمي العلوي و امه ام فروه بنت القاسم بن محمد بن ابي بكر فهو علوي الاب بكري الام ولد سنة 80 في المدينه
و فيها توفي و دفن بالبقيع في قبر فيه ابوه محمدالباقر وجده زين العابدين و عمه وجده الحسن بن علي رضوان الله عليهم اجمعين و اكرم بذلك و ماجمع من الاشراف الكرام اولي المناقب و انما لقب بالصادق لصدقه في مقالته و له كلام نفيس في علوم التوحيد و غيرها و قد الف تلميذه جابر بن حيان الصدقي كتابا يشتمل علي اف ورقه يتضمن رسائله و هي خمس مائه رساله. [30] .

يعني ابوعبدالله جعفرصادق از سلاله نبوت و معدن فتوت و جوانمردي است او هاشمي علوي است مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابي بكر بود پس از جانب پدر علوي و از طرف مادر بكري بوده كه مولدش سال 80 در مدينه رخ داد و در بقيع مدفون شد در كنار قبر جدش و پدرش و عمش حسن بن علي كه خدا از همه آنها راضي باشد همه اشراف و اعيان در مناقب و عظمت او اعتراف كرده اند ملقب به صادق است براي صدق لهجه اي كه داشته و سخنانش در علوم توحيد و ساير علوم به قدري بود كه جابر بن حيان صدقي كتابي در پانصد علم در هزار ورق از رسائل استادش جعفرصادق به يادگار گذاشته است.

شيخ مناوي گويد: الامام جعفرالصادق و كانت له كرامات كثيره و مكاشفات شهيرة. [31] .

آنگاه يكي از معجزات او را در مسجدالحرام نقل مي كند كه فرمود سوگند ياد كن بدين طريق كه بگو برئت من حول الله و قوته والنجات الي حولي و قوتي چون چنين گفت به فاصله كمي ناگهان مرد و ديگري شاعري كه عمش زيد را هجي گفت دعا فرمود خداوند او را طعمه سگ نمايد چنين هم شد و چندين معجزه و خرق عادت و كرامت از آن حضرت نقل كرده است. [32] .

عبدالله شبراوي گويد: السادس من الائمه جعفرالصادق ذوالمناقب الكثيره و الفضائل الشهيره و روي عنه الحديث كثيرون مثل مالك بن انس و ابي حنيفه و يحيي بن سعيد و ابن جريح و الثوري ولد رضي الله عنه بالمدينة المنوره سنة ثمانين من الهجره و غرر فضائله علي جبهات الايام كامله وائذبه المجد والعز مفاخره و مآثره اهله و توفي رضي الله عنه سنة 148. [33] .


ششمين ائمه جعفرصادق عليه السلام است كه داراي مناقب بسيار و فضايل مشهوري بود بسياري از او حديث نقل كرده اند مانند مالك ابي حنيفه - يحيي بن سعيد - ابن جريح و ثوري و غيره تولدش در مدينه سال 80 هجري رخ داد فضائل و كلماتش در اطراف جهان پراكنده گرديد و مناداي مجد وعظمتش در همه جا سفر مي كرد و مآثرش آشكارا بود.

جزري مي نويسد: جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب الهاشمي ابوعبدالله الصادق المدني احد الاعلام حدث عن ابيه وجده و ابي امه القاسم بن محمد و عروة و عنه خلق لا يحصون فمنهم ابنا موسي و شعبه و السفيانان قال الشافعي و ابن معين و ابوحاتم ثقة مات سنة 148. [34] .

جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب هاشمي است مكني به ابوعبدالله ملقب به صادق كه در مدتي بساط علم گسترد او از اعلام و شخصيتهاي بارز علم و فضيلت بود - از پدرش و جدش و پدر مادرش روايت كرده و بسياري مانند پسران موسي و شعبه و سفيانها و شافعي - ابن معين ابوحاتم از او روايت كرده اند و شاگردي آنها كافي است بر عظمت و توثيق او كه در سال 148 درگذشت.

محمد خضري گويد: ابوعبدالله جعفرالصادق كان من سادات اهل البيت و لقب بالصادق لصدقه في مقالته ولد سنه 80 ثمانين و روي عنه مالك بن انس و ابوحنيفه و كثيرون من علماء المدينه. [35] .

مي نويسد: ابوعبدالله جعفرصادق عليه السلام از بزرگان و سادات اهل بيت است كه لقبش صادق بود به جهت صدق لهجه و درستي گفتار او تولدش سال 80 و از او بسياري از مشاهير علماي مدينه و عراق علم و دانش آموخته اند.

دكتر احمد امين گويد: و اكبر شخصيات ذلك العصر في التشريع الشيعي بل ربما كان اكبر الشخصيات في ذلك في العصور المختلفه الامام جعفرالصادق و علي الجملة فقد كان الامام جعفر من اعظم الشخصيات في عصره و بعد عصره و قدمات في العام العاشر من حكم المنصور.

يكي از بزرگترين شخصيتهاي قرن دوم در تشريع و مذهب تشيع بلكه بزرگترين شخصيت آن عصر و همه اعصار اسلامي امام جعفرصادق عليه السلام است كه او در زمان خود و پس از خود
مشعلدار حركت فكري و رشد علمي بوده و مي باشد و در سال دهم خلافت منصور درگذشت.

عبدالعزيز سيدالاهل گويد: جعفر بن محمد كان اماما مفخرة من مفاخر المسلمين لم تذهب قط و انما بقي منها في كل غدقادم حتي القيامه صوت صارخ يعلم الزهاد زهدا و يكسب العلماء علما يهدي المضطرب و يشجع المقتحم - يهدم الظلم و يبني للعداله و هو ينادي بالمسلمين جميعا ان هلموا و اجتمعوا و ان قوما لم يختلفوا في ربهم و في نبيهم لمجموعون فيما اختلفوا في يوم قريب. [36] .

مي گويد جعفر بن محمد پيشوائي است كه مسلمين بدان مفاخره مي كنند و ديگر نظير نياورده آثار علمي او هر صبح و شام تا روز قيامت بر سر زبانها است و نداي حق و حقيقت او درس به زهاد و پارسايان داده علماء از او دانش و فضيلت مي آموزند سرگردانان متحير از ارشاد او هدايت مي شوند - بيمناكان شجاع و نيرومند مي گردند كاخ ظلم و ستم به آموزش و پرورش او ويران و منهدم مي گردد و اركان عدالت محكم و متقن مي شود او بود كه مسلمانان را با اتحاد و اتفاق و حركت فكري وحدت عقيده و ايمان دعوت كرد و گفت درباره خدا و پيغمبران او اختلاف نكنيد روز معاد و قيامت حتمي است و شك و ترديد جايز نيست.

سيد محمدصادق نشات استاد دانشگاه الازهر گويد: كان بيت جعفرالصادق كالجامعه يزدان علي الدوام بالعلماء الكبار في الحديث و التفسير و الحكمة و الكلام فكان يحضر مجلس درسه في اغلب الاوقات الفان و بعض الاحيان اربعة الاف من العلماء المشهورين و قد الف تلاميذه من جميع الاحاديث و الدروس التي كانوا يتلقونها في مجلسه مجموعة من الكتب تعد بمثابة دائرة المعارف للمذهب الشيعي او الجعفري.

خاندان جعفرصادق مثل جامعه روزافزون علماء و بزرگان و دانشمندان بود كه در حديث تفسير و حكمت - كلام در محضرش حاضر مي شدند و استفاده مي كردند مجلس درس او از دو هزار اكثر اوقات كمتر نبود و بعضي مواقع چهار هزار نفر از مشاهير علماي ممالك اسلامي براي كسب علم و فضيلت به محضرش حاضر مي شدند - شاگردان او از كليه تعليمات عاليه او تأليف و تدوين نمودند و آنچه امام صادق مي فرمود تقريرات او را مي نوشتند كه مجموعه هر يك آنها چون دائرة المعارف پهناوري بود و در مذهب شيعي و جعفري از منابع و معادن علمي محسوب مي شود.


فريد وجدي گويد: ابوعبدالله جعفرالصادق بن محمدالباقر بن زين العابدين هو احد الائمة الاثني عشر علي مذهب الاماميه كان من سادات اهل البيت النبوي لقب بالصادق لصدقه في كلامه. [37] .

ابوعبدالله جعفرصادق فرزند محمد بن علي باقرالعلوم يكي از دوازده ائمه دين اسلام بر مذهب اماميه است و او از بزرگان و سادات و علماي اهل بيت رسالت است كه به سبب صداقت لهجه و راستي گفتار لقب صادق گرفت.

بطرس بستاني گويد: جعفرالصادق و هو ابن محمدالباقر بن علي بن الحسين زين العابدين كان من سادات اهل البيت و لقب بالصادق لصدقه و فضله عظيم له مقالات في صناعات الكيمياء و الزجر و الفال و كان تلميذه جابر بن حيان قد الف كتابا يشتمل علي الف ورقه تتضمن (رسائل الصادق) و هي خمس مائة رسالة و اليه ينسب كتاب الجفر و سيذكر و كان جعفر اديبا تقيا دينيا حكيما في سيرته. [38] .

مي نويسد جعفرصادق فرزند محمدباقر پسر زين العابدين از سادات و بزرگان اهل بيت است كه به سبب صدق لهجه اش صادق گفتند و داراي فضايل بزرگ و بي شمار نفساني است مقالاتي در صناعات شيمي و علوم طبيعي و مواد عنصري دارد شاگرد مشهورش جابر بن حيان هزار ورق تعليمات طبعي او را به نام رسائل صادق در پانصد رساله نگاشته و همه را منتسب به تعليمات عاليه آن حضرت نموده است و كتاب جفر نيز از آموزش او است اين پيشواي علم و دانش و اديبي پرهيزكار و متديني حكيم و دانشمندي متفكر بود.