جابر بن حيان و كتب او


ابوموسي جابر بن حيان صوفي كوفي از مشهورترين اعلام رجال و شاگردان امام صادق عليه السلام بود مولدش طوس سال 80 داراي اطلاعات وسيعي در رياضيات و نجوم و علوم طبيعي بود و ساعات معيني تنها خدمت امام صادق مي رسيده و درس مي گرفته و برخي از رسائل از آغاز مصدر به اسم امام جعفر صادق عليه السلام است به اين نحو قال سيدي جعفر بن محمد الصادق (ع) و پانصد رساله دراين علوم از امام صادق روايت كرده است [1] .

در برخي از رسائل مي گويد: «قال لي جعفر عليه السلام» يا مي نويسد: القي علي جعفر يا مي گويد: حدثني مولاي جعفر عليه السلام و در رساله المنفعه چنين مي نويسد: اخذت هذا العلم من جعفر بن محمد سيد اهل زمانه

در «رنسانس» و تجدد علمي اخير اروپا سيصد رساله از جابر بن حيان در زبان آلماني چاپ شده است كه در كتابخانه برلين و پاريس موجود است.

ابن خلكان او را اسماعيلي مذهب ميداند و از اين جهت او را صوفي گفته اند كه بر روش فلاسفه مي رفته و سوف بسين مخفف فيلسوف بوده نه بصاد به معني تصوف و صوفي گري.

آنچه كه تأييد شده جابر شاگرد اختصاصي امام صادق در مواقع معين بوده كه ديگر كسي بر آن حضرت راه نداشته و جابر كتب خود را از الهام انشاء امام مي نوشته و به آن حضرت نشان مي داده و قرائت مي كرده و در طريق تأليف مشورت مي نموده و در اين مدت پانصد رساله را توانسته با نظر امام عليه السلام تكميل نمايد.

اين علوم غير از دراسات فقه و تفسير و اصول عقايد و حديث و رجال بوده بلكه به اتفاق مورخين اين علوم عقلي و طبيعي بوده است كه قسمت اعظم آن در علم افلاك و نجوم و مدارات شمس و قمر و مقدار نعم الهي درباره انسان از جهت منظومه شمسي و تسخير اين كرات كه همه طريقيت به توحيد داشته است كم و كيف و اشكال و ابعاد و حركات و نيرو و روشنائي و مدار اين افلاك را امام عليه السلام مي فرموده و جابر مي نوشته و از اين عبارات مسلم مي شود كه ملل اروپائي مخصوصا آلماني و فرانسوي كه صد سال پيش اين كتب را ترجمه كردند از چشمه سار فياض ولايت مطلقه امام صادق به وسيله كتب جابر تفوق علمي يافته اند و اختراعات آنها روي همين مباني بوده است. و قسمت ديگر درباره حقيقت اشياء و ماهيت آنها در فلسفه طبيعي و الهي و اعيان موجود بوده كه آن هم طريقيت كامل براي يقين به مراتب عاليه توحيد دارد و از نفس شروع شده كه علم النفس مي گويند و مراحل تكامل نفس را تا عقل و ادراك حقايق را از آنجا گرفته و بحث و فحص فلسفي نموده است. و اينك آنچه كه درباره آراء فلسفي و طبيعي و فلكي امام در الهام به جابر نوشته براي تشحيذ افكار خوانندگان درج مي شود تا شايد كتب جابر باز به عربي برگشته و به فارسي ترجمه گردد و مورد استفاده كامل مسلمين قرار گيرد.


پاورقي

[1] ابن خلكان و الدلايل و المسائل علامه سيد هبة الدين شهرستاني به نقل كتاب الامام الصادق ابوزهره چاپ مصر ص 100.