زندگاني علمي و روحاني امام جعفر صادق


جاي هيچ ترديد نيست كه زندگاني بدون دانش و بينش خور و خواب و خشم و شهوت حيواني است و در اين زندگي - سعادت و روحانيت نيست خلود در قشر مادي و جمود در لوث كدورات طبيعي و خمود در حضيض دنائت و پستي حاصل زندگي حيواني است.

علم و دانش علت مبقيه زندگي و بقاء نفساني و روحانيت آدمي مي باشد با علم سعادت فردي و اجتماعي تأمين مي گردد. با علم رشد عقل و رقاء اجتماعي حاصل مي شود - عالم دستي به تمام عوالم نشئه طبيعت و محيط ماوراء دارد و حيوان خبر ندارد از اين مقام آدميت - ديده دوربين عالم و دانشمند است كه از اعماق زمين و اوج آسمان ديدن مي كند.



آنچه بيند عالم اندر خشت خام

مي نه بيند جاهل اندر آينه



هيچ چيزي در عالم زندگي براي فرد و جمع بيش از علم مورد احتياج نيست با دانش مي توان به تمام اسرار وجود راه يافت و با علم مي توان به كليه موجودات و عناصر وجود و مواليد عالم طبع دست احاطه و تسلط انداخت.

بقاء و جاوداني براي انسان فقط به وسيله علم و دانش ميسر مي شود و فاقد علم از همه مزاياي زندگي محروم است در قرآن و حديث بيش از هر چيز توجه به علم و آموختن شده و مدت را از گهواره تا گور دانسته و ادب و آداب آموزش و پرورش را بهتر از ملت و قومي بيان كرده است.

اين علم و دانش مخصوص علم دين است و از دين منفك نيست - علم و دين غيرقابل تفكيك است و چون ما در اين موضوع كتابي نوشته ايم اينجا هم ميدان تنگ است از شرح آن مي گذريم.

علم دين را هم بايد از مكتب ربوبي بوسيله نبي و وصي فراگرفت و چنانچه گفتيم در دين استوارترين اديان آسماني از لحاظ علمي و فضيلت و قانون گذاريست پس از اميرالمؤمنين علي عليه السلام فرصتي براي نشر علم نشد تا زمان حضرت امام محمد باقر كه زمينه حاضر فرمود تا افكار عمومي را به علم و دانش جلب كرد و حضرت صادق عليه السلام از مقتضيات زمان و مكان استفاده كرده مكتب جعفري را گشود و آن حقايق علمي را به مردم آموخت و آن درجات و مقام روحاني و رقايق لطيفه معنوي را كه مولود و محصول علم و دانش است به مسلمين ارائه داد.

علم ائمه عليهم صلوات الله اجمعين علم الهامي كه در مكتب ربوبي و دانشگاه نبوي آموخته بودند و هر وقت محتاج مي شدند به ارتباط مستقيم و كاملي كه با منبع فيوضات غيبي داشتند الهام مي گرفتند و به همه چيز واقف و محيط بودند. علوم انبياء و اولياء مانند دو دستگاه بي سيمي كه ميزان شده و با هم وضع و محاذات يافته از منبع علم لا يتناهي الهي سرچشمه و الهام گرفته و به تمام علوم تكويني و تشريعي دست مي انداختند و تا عميق ترين مراحل آنها مي پيمودند.

مدرسه علميه و دانشگاه جعفريه كه در نيمه قرن تأسيس شده سيزده قرن است ادامه دارد و حوزه علميه آن منشعب به هزاران كشور و شهرهاي اسلامي شده و دست به دست منتقل و توسعه داده مي شود.

در مدرسه علميه جعفري بيش از 12 هزار دانشجو تربيت شد كه از كلاس اول تا آخرين حد اجتهاد و استنباط به رهبري امام عليه السلام پيمودند و آنها جهان اسلامي را از علم و دانش سيراب كردند.

چهار هزار نفر آنها در يك عصر شروع به تدريس و آموختن كرده و يك قول گفتند حدثنا جعفر بن محمد الصادق عليه السلام

اهميت مكتب جعفري در اين بود كه شاگردان خود را اول تربيت مي كرد و آنگاه تعليم مي نمود و همه را چنين آموخت كه علم را براي عمل بخوانند و دانش را براي خدمت به دين و حفظ شرافت نفس و ناموس اجتماع فراگيرند.

امام صادق عليه السلام فرمود هر كس علم را به غير از اين هدف فراگيرد از علم دور مي شود و سعدي اين بيان را متين ترجمه كرده



علم چندان كه بيشتر خواني

چون عمل در تو نيست ناداني



سنائي گفته:



علم كز آن تو را نه بستايد

جهل از آن علم بيشتر شايد



دانش براي ايجاد بينش است و اگر انسان به حد بينش رسيد دانش او اثري ندارد و اين خود بحثي است و اگر انسان به حد مفصل كه امام عليه السلام به مردم آموخته - فرمود راستي را قبل از گفتن بايد ملكه كنيد تا هر چه مي شنويد و مي گوئيد راست و درست باشد تعلموا الصدق قبل الحديث [1] .

فصل روش و تعليم و تربيت امام صادق عليه السلام يك كتاب مشبعي مي باشد كه بايد در خلال احاديث مرويه جستجو كرد چنانچه برخي را شيخ مفيد در كتاب مجالس خود نقل مي نمايد [2] .


پاورقي

[1] 1- در كتب رجال عموما اين حديث را نقل كرده اند و در كافي باب الصادق و اداء الامانه آورده است.

[2] مجالس شيخ مفيد - مجلسي 17 - 11.