بارها گفته ايم كه كلمات مردم به منزله جان آنها مي باشد زيرا ارزش و ارج انسان به فكر و عقل و خرد او است و هر اندازه خرد و عقل قوي تر و نيرومندتر و فكر دقيق تر باشد ارزش و ارج انسانيت بيشتر است و كلمات آدمي نمونه ي بارز همان فكر و عقل و خرد است و هر كس را مي توان از راه كلماتش شناخت و به ميزان ادراكات عقلي او پي برد و لذا گفته اند كلمات مردم آينه سر تا پا نماي آنها است كه مي توان شخصيت ها را از كلمات آنها شناخت كه معرف آنها مي باشد.

حضرت امام صادق عليه السلام از نظر جهان علم و معرفت در دنياي بشريت و نظر خردمندان جهان به اين كلمات شناخته شده كه هر جمله ي كوتاه آن حكمت و فلسفه و سرچشمه آب زلال و خوش گواري براي يافتن زندگي آدمي است. [1] .

ما اكنون آنچه كه از حكمت و كلمات حكمت آميز آن حضرت است و مورد توجه علماء شرق و غرب جهان بوده براي خوانندگان نقل و ترجمه مي كنيم:

قال عليه السلام لا يصلح من لا يعقل - لا يفلح من لا يعقل [2] - لا يعقل من لا يعلم و سوف ينجو من يفهم - يظفر من يحلم - و العلم جنه - و الصدق عز

و الجهل دل

و الفهم مجد

و الجود نجح

حسن الخلق مجلبة للمودة

العالم بزمانه لا تهجم عليه اللوابس

الحزم مشكاة الظن

والله ولي من عرفه وعد و من تكلفه

و العاقل غفور و الجامل ختور

و ان شئت ان تكرم فلن

و ان شئت ان تهان فاخشن

و من كرم اصله لان قلبه

و من خشن عنصره غلظ كبده

و من فرط تورط

و من خاف العاقبة يثبت فيما لا يعلم

و من هجم علي امر بغير علم جدع انف نفسه

و من لم يعلم لم يفهم

و من لم يفهم لم يسلم

و من لم يسلم لم يكرم

و من لم يكرم تهضم

و من تهضم كل ألوم

و من كان كذلك كان احري ان يندم

ان قدرت ان لا تعرف فافعل

و ما عليك اذا لم يثن الناس عليك

و ما عليك ان تكون مذموما عند الناس اذا كنت عند الله محمودا.

ان اميرالمؤمنين عليه السلام كان يقول لا خير في الحيات الا لاحد رجلين - رجل يزداد كل يوم فيها احسانا - و رجل يتدارك منيته بالتوبه - ان قدرت ان لا تخرج من بيتك فافعل - و ان عليك في خروجك ان لا تغتاب و لا نكذب و لا تحسد و لا نرائي و لا نتصنع و لا نداهن صومعة المسلم بيته يحبس فيه نفسه و بصره و لسانه و فرجه.

ان من عرف نعمة الله بقلبه استوجب المزيد من الله قبل ان يظهر شكرها علي لسانه

ثم قال عليه السلام كم مغرور بما انعم الله عليه. و كم من مستدرج يستر الله عليه و كم من مفتون تنبأ و الناس عليه [3] .

اني لارجوا الناس لمن عرف قضا من هذا الامة الا احد ثلاثه صاحب سلطان جائر - و صاحب هوي. و الفاسق المعلن - الحب افضل من الخوف - والله ما احب الله من احب الدنيا و ولي غيرنا - و من عرف حقنا واجبنا فقد احب الله كن ذنبا و لا تكن رأسا - قال رسول الله صلي الله عليه و آله من خاف كل لسانه.

مي فرمايد كسي كه عقل ندارد مصلح نمي تواند باشد - كسي كه خرد ندارد رستگار نمي شود - كسي كه علم و دانش ندارد عقل و خرد پيدا نمي كند - به زودي خردمندان نجابت و شرافت مي يابند. پيروزمند است كسي كه بردبار باشد - دانش سپر انسان است - راستي عزت آور است - فهم و دانش مجد و رفعت مي آورد. بخشش و كرم رستگاري انگيز است. حسن خلق موجب مودت و محبت مي گردد. علماء كه به اوضاع و محيط خود وارد باشند مورد هجوم قرار نمي گيرند. حزم و دورانديشي چراغ گمان و ظن است كه وضع آدمي را در ترديد روشن مي كند. خداوند صاحب اختيار كسي است كه او را بشناسد و دشمن كسي است كه در معرفت تكلف ورزد. عاقل و خردمند بخشنده و جاهل و نابخرد خبيث و معاند است. اگر بخواهي او را اكرام كني نمي گذارد و اگر بخواهي خوار و خفيف سازي خشونت مي كند. و كسي كه اصالت داشته باشد دلش نرم است و كسي كه عنصرش خشن و پليد باشد قلبي قسي و سياه دارد. و كسي كه از عاقبت امر بترسد از آنچه نمي داند مصون مي ماند - و كسي كه در كاري بدون وقوف و اطلاع وارد شود خود را در معرض ذلت و خواري افكنده كسي كه نداند نمي فهمد. و كسي كه نمي فهمد تسليم نمي شود و كسي كه تسليم نمي شود مكرم نمي گردد و كسي كه مكرم نشود حقش را غصب مي كند و ستم مي بيند و كسي كه ستمكش باشد پيوسته مهموم و متأثر و ملول است كسي كه چنين باشد هميشه در حال ندامت است.

اگر نمي داني چه اندازه معرفت داري خود را بيازماي و اگر مردم تو را ثنا نگفتند در تو چيزي مدح و ثنا نبوده. بكوش آنچه موجب مدح و ثنا است به دست آوري. و آنچه نزد مردم مذموم باشد و در ساحت حق ممدوح آن را به دست آور كه اميرالمؤمنين علي عليه السلام فرمود خيري در زندگي نيست جز براي دو طايفه. مردي كه هر روز بر احسانش بيفزايد و مردي كه لغزش و خطا داشته باشد و به توبه گرايد.

فرمود اگر قدرت آن را داري كه از خانه خارج نشوي چنين كن - (به شرطي كه در خانه كل بر زن و فرزند نشوي گرهي از كار آنها بگشائي و به مطالعه و تحقيق و تأليف بپردازي كه شمعع راه مردم گردد)

و اگر مي تواني از خانه بيرون بروي كه غيبت نكني، دروغ نگوئي، حسد نورزي، مناظر ريائي مكروه و حرام را ننگري، تصنع و مداهنه و تمسخر در كار مسلمين نكني بهتر است كه بيرون بروي.

فرمود براي مسلمان منزلش زندان است به شرطي كه از دل و ديده و زبان و فرج مصون باشد يا صومعه و مسجد و كنشت مسلمان خانه اي است كه در آن از دل و زبان و ديده و فرج در امان گردد.

هر كس نعمت هاي خدا را به قلبش سپاسگزاري كند مستوجب مزيد آن است بيش از آن كه به زبانش شكر كند چه دل ها و قلب ها دست قدرت پرودگار است اگر دل سپاسگزار شد نعمتش افزون گردد.

آنگاه فرمود: چه بسياري كه مغرور شدند به نعم الهي و مست گرديدند و نعمت از دست آنها گرفته شد.

چه بسيار مردمي كه به درجات پرده داري رسيدند و به قرب از راه سپاس دل رسيدند يعني ابواب علم و دانش و اسرار و رموز بر آنها گشاده شد.

چه بسيار مردمي كه به سپاسگزاري حق مردم آنها را مدح گفتند زيرا دل ها دست خدا بوده و محبت آنها در دل مردم جلوه نموده مورد مدح قرار گرفتند - من براي نجات كساني
كه حق ما را بشناسند اميدوارم - من رستگاري پيروان آل محمد صلي الله عليه و آله را حتمي مي دانم مگر سه دسته را كه مصاحبين پادشاهان و خلفا و حكام جائر و ظالم - پيروان و دوستداران هواي نفس و تمايلات دل - و كساني كه علنا به فسق و فجور پرداخته و مفاخره هم كنند چه اظهار و افتخار به فسق هم فسق است.

فرمود دوستي بهتر از ترس است به خدا سوگند خداوند دوست نمي دارد كسي كه دوستدار دنيا باشد و غير از ما را دوست دارد - كسي كه حق ما را بشناسد و ما را دوست بدارد خدا را دوست داشته.

فرمود بكوش هميشه دم باش نه رأس يعني عمدا و عالما و عامدا مرتكب گناهي يا دمشني آل محمد نشوي.

باز اگر عضو تابع منصف باشد اميد نجات براي او هست ولي اگر به استقلال به دشمني برخاست نجات ندارد و چنانچه رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود «من خاف كل لسانه» كسي كه از خدا بترسد زبانش را نگاه مي دارد.