محمدبن عبدالله بن حسن بن حسن(عليه‎السلام) معروف به نفس زكيه يكي از پسرعموهاي امام صادق(عليه‎السلام) بود از آنجايي كه قيام يحيي بن زيد در خراسان و شهادت او زمينه را براي قيام عباسيان فراهم نمود و عباسيان نيز در مرحله اول زمينه را براي قيام فردي از ميان خود مساعد نمي‎ديدند به همين علت تصميم گرفتند فردي از آل علي(عليه‎السلام) را كه در بين مردم از احترام، شخصيت و وجاهت بيشتري برخوردار است مطرح سازند و بعد كه به هدف رسيدند او را از ميان بردارند در پايان به اين نتيجه رسيدند كه محمدبن عبدالله بن حسن بن حسن(عليه‎السلام) معروف به نفس زكيه را كه يكي از پسرعموهاي امام صادق(عليه‎السلام) نيز بود به حكومت برسانند.

چون نامش هم نام پيامبر (صلي الله عليه و آله) بود و خال سياهي روي شانه‎اش بود و نيز بسيار زاهد و عابد بود، عبدالله به عنوان مهدي آل محمد( عليه السلام) از مردم براي او بيعت مي‎گرفت.



از طرفي چون نامش هم نام پيامبر (صلّي الله عليه و آله) بود و خال سياهي روي شانه‎اش بود و نيز بسيار زاهد و عابد بود، عبدالله (پدر او) به عنوان مهدي آل محمد(صلّي الله عليه و آله) از مردم براي او بيعت مي‎گرفت. سرانجام او در سال 145 (هـ . ق) قيام كرد ولي اندكي بعد به دست نيروهاي منصور به قتل رسيد.



موضع امام صادق(عليه‎السلام) در برابر قيام نفس زكيه به عنوان مهدي آل محمد(صلّي الله عليه و آله) از همان روز اول مخالفت بود زيرا عبدالله محض يعني پدر نفس زكيه معتقد شده بود كه فرزندش مهدي آل محمد است و سكوت امام مي‎توانست نوعي صحه گذاردن بر ادعاي آنها باشد به همين دليل امام صادق(عليه‎السلام) با اين قيام مخالف بود.



دليل ديگر اين بود كه امام شكست و كشته شدن او را پيش‎بيني مي‎كرد از اين رو است هنگامي كه آنها از امام براي نفس زكيه بيعت مي‎خواستند چنين فرمود: «آن مساله امام مهدي(عج) است كه پيغمبر خبر داده است، حالا وقتش نيست. واي عبدالله اگر تو مي‎پنداري كه اين پسرت(محمد) همان مهدي موعود است، بدان كه او نيست. و نه اكنون زمان خروج مهدي است و اگر مي‎خواهي به محمد (پسرت) دستور خروج دهي به خاطر امر به معروف و نهي از منكر باشد.



شاهد ديگر در تأييد قيام ضد ظلم نفس زكيه اين است در زماني كه محمد و ابراهيم (برادر محمد) و پدرشان عبدالله محض به همراه چند نفر ديگر در زندان منصور به سر مي‎بردند و چند تن از آنها در آن جا با سخت‎ترين وضع به شهادت رسيدند منقول است كه امام صادق(عليه‎السلام) درباره شهادت آنها گريه سختي نمود.



در روايتي ديگر در تأييد قيام نفس زكيه از خلادبن عمير نقل شده كه در محضر امام صادق (عليه‎السلام) بودم و آن حضرت

امام صادق(عليه السلام) فرمود: «آن مساله امام مهدي(عج) است كه پيغمبر خبر داده است، حالا وقتش نيست. و عبدالله اگر تو مي‎پنداري كه اين پسرت همان مهدي موعود است، بدان كه او نيست. و نه اكنون زمان خروج مهدي است و اگر مي‎خواهي به محمد دستور خروج دهي به خاطر امر به معروف و نهي از منكر باشد.



از آل حسن(عبدالله محض و پسرانش) ياد كرد و بسيار گريست به طوري كه من و حاضران از شدت گريه او گريستيم آنگاه آن حضرت فرمود: پدرم از فاطمه دختر امام حسين نقل كرد كه گفت پدرم امام حسين(عليه‎السلام) فرمود: اي فاطمه چند نفر از فرزندان تو در كنار شط فرات كشته مي‎شوند كه پيشينيان در فضيلت از آنها سبقت نگرفته و آيندگان به درجه آنها نخواهند رسيد. آنگاه خود آن حضرت فرمود: اينك از فرزندان فاطمه(دختر امام حسين) جز اينها (عبدالله و پسرانش) كه در زندان كشته شده‎اند كسي ديگر نيست كه مصداق سخن مذكور امام حسين(عليه‎السلام) باشد.



چنان كه مي‎بينيم امام با قيام نفس زكيه به عنوان قيامي ضد ستمگري (نه به عنوان قيام مهدي آل محمد (صلّي الله عليه وآله) موافق بوده است و هر چند آن حضرت اين انقلاب را مورد پشتيباني قرار نداد ولي در عين حال اقدامي نيز عليه آن به عمل نياورد و اين ثابت مي‎كند كه حضرت با قيام تحت عنوان مبارزه با ظلم و امر به معروف و نهي از منكر موافق بوده است .



در جايي ديگر امام صادق(عليه‎السلام) خطاب به كساني كه از او درباره بيعت با نفس زكيه سؤال مي‎كردند چنينفرمود: از خدا بترسيد زيرا پدرم فرمود: كسي كه شمشير به رخ مردم بكشد و آنها را به سوي خود دعوت كند با اين كه در ميان مسلمين كسي باشد كه از او داناتر است گمراه شده و بي جهت خود را به زحمت انداخته است چون صلاحيت احراز آن مقام را ندارد.